میرحیدر بنیانگذار یک نظام علمی در کشور است
به نقل از خبرگزاری کتاب ایران1399/4/18کد خبر 139946655018
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نشست بزرگداشت مقام علمی و فرهنگی دکتر دره میرحیدر استاد دانشگاه تهران و چهره ماندگار جغرافیا به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی عصر روز گذشته سه شنبه 17 تیرماه در تالار آئینه انجمن و بارعایت کامل پروتکل های بهداشتی و فاصله گذاری اجتماعی برگزار شد. حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، مهدی محقق رئیس هیات مدیره انجمن، محمدرضا حافظ نیا استاد دانشگاه تربیت مدرس، ابراهیم مقیمی استاد دانشگاه تهران، و یاشار ذکی استاد دانشگاه تهران چهره هایی بودند که دراین نشست سخنرانی کردند.حسن بلخاری در ابتدای این برنامه طی سخنانی گفت: خود را سعادتمند می دانم که در بیست وهشتمین جشنواره پژوهش و فناوری دانشگاه تهران (آذر 1398) نامم در کنار نام پژوهشگرانی برجسته و پیشکسوت چون ایشان، سرکار خانم دکتر ژاله آموزگار و دکتر فتح الله مجتبایی به عنوان پژوهشگران برجسته دانشگاه تهران قرار گرفت.این استاد دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به فصل مشترک میان جغرافیای سیاسی و هنر و معماری اضافه کرد: یکی از فصول مشترک میان جغرافیای سیاسی و هنر و معماری است موضوع نماد است. در جغرافیای سیاسی نمادنگاری از مفاهیم بنیادی است. در فرهنگ هنری، نماد، استفاده از امری محسوس برای بیان حقیقت پنهان یک امر معقول است.او افزود: به عنوان مثال هاله نورانی در هنر، استفاده از یک امر محسوس (یعنی خورشید) برای بیان ذاتی مکنون و ناپیدا یعنی حقیقت روحانی یک قدیس است. در کتاب فلسفه جغرافیای سیاسی ضمن تعریفی چنین از نماد: «نماد در قالب شیء مفهوم و اندیشه، نشانه و ابزاری قراردادی میان صورت و مفهوم برای آشکارسازی واقعیت های نهفته است. این ابزار به طور معنی دار چیزی را می شناسانند.» به بیان اهمیت نمادهایی چون پرچم، روز استقلال، سرود ملّی در جغرافیای سیاسی پرداخته می شود. نمادهایی که با فرهنگ و هویت یک ملت نسبت وثیق و وسیعی دارند و به یک عبارت تجلّی نمادین ذات و هویت آن ملت اند.بلخاری به نگاه و رویکرد متفکّران جغرافیای سیاسی به ویژه در قلمرو تبیین اهمیت نمادها در حوزه این علم چنین است هم اشاره کرد و گفت: این رویکرد از این قرار است که پرچم در مقام نماد کشور نشانی از تاریخ، فرهنگ و باور یک ملّت و اثرپذیری از جریان های سیاسی و حاکمیت کشور است. به دیگر سخن، پرچم نمادی ملّی است و ارزشی که مردم کشورها برای پرچم خود قائل هستند نشان از دلبستگی آنها به ملت و ملیتشان دارد. گاهی نمادها چنان جایگاه و ارزشی دارند که پاسداری از آن تکلیفی همگانی می شود؛ به گونه ای که کشته شدن در راه آن سیمایی ارزشی و مقدس به خود می گیرد.رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ادامه سخنان خود گفت: نمادپردازی بر کارکرد عناصر ذهنی در پیوستگی و استمرار اکولوژی های انسانی، شکل گیری ملّت ها و تاثیر ناسیونالیسم تاکید می کند. در پارادایم نمادپردازی عناصر ذهنی، یادمان ها، ارزش، احساسات و اسطوره در واکاوی ملّی گرایی بیش از عوامل عینی اهمیت می یابند.او افزود: چنین معنایی در زبان هنر و معماری (به عنوان مثال در باب مفاهیم و اشکالی چون مربع و دایره) چنین بیان می گردد: «بنابراین در كیهان شناسی اسلامی، مربع و مكعب، نماد كامل ماده و تجسم اند و به یك عبارت «مثلث، مربع و دایره اشكال صرف نیستند (بلكه) ذاتا واقعیتی را در بردارند كه درك آن از راه تأویل، آدمی را به عالم مثال و سرانجام به حقیقت رهنمون می شود.بلخاری ادامه داد: همچنین این دو ویژگی ذاتی مكعب و مربع (یعنی ایستایی و ثبات) آنها را مناسب ترین صورت برای برپایی بناهایی قرار می دهد كه مقرر است نماد ثبات باشند: بنا بر پیدایش اقلیدسی هندسه از طریق خطوط، چهار در حد صورتی ایستا مربع می گردد؛ به شرط گسترش و پویایی چلیپا می شود. مربع در حد چهار، یا مكعب در حد شش، ایستاترین و بی جنبش ترین شكل ها و نماینده متجسم ترین و ثابت ترین جنبه خلقت است. مكعب، از این روی رمز یا نمادی به شمار می رود كه در مقام تفصیل به زمین و در مقام اجمال به آدمی اشارت دارد. «مكعب انسان» بازنمودی نمادین است از ویژگی های ظاهر او (دستگاه مختصات جهات شش گانه) كه میان او و زمین و آسمان ها مشترك است. پس شش وجهی (= مكعب) رمز یا نمادی از واپسین نمود است. یعنی در عالم سیاره ها، زمین و در عالم تراب، انسان، این نماد والای این جهانی اسلام، نظر به این كه كعبه معنای مكعب دارد.رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی درپایان گفت: چنین نگره ای به نماد، مُبین بن مایه و مفهومی مشترک میان جغرافیای سیاسی و هنر و معماری است.جغرافیا ریشه قرآنی دارددر ادامه این نشست مهدی محقق سخنرانی کرد. او گفت: دکتر دره میرحیدر در رشته خودشان متبحراند. رشته جغرافیا از رشته های مورد توجه علمای گذشته بوده و اصل این علم نیز از این آیه شریفه قرآن کریم گرفته شده است که می فرماید: «قل سیروا فی الارض... » و از مردم خواسته شده مکان های مختلف کره زمین را ببینند. رئیس هیات مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی اضافه کرد: براساس همین آیه شریفه، این رشته جای خود را در تمدن اسلامی باز کرد. در دانش جغرافیا، دانشمندی بود که به شاگردانش می گفت اگر زبان عربی یاد بگیرید و بتوانید کتاب های جغرافیای مسلمانان را بدون ترجمه بخوانید، می بینید مسلمانان ذخایر زیرزمینی را در این کتاب ها درج کرده اند و می توانید آنها را کشف کنید. این استاد راست می گفت؛ زیرا در این کتاب ها به چاه های نفت آبادان، معادن مس کرمان و معادن فیروزه نیشابور اشاره شده است. این استاد برجسته حکمت اسلامی دربخش دیگری از سخنان خود گفت: این افتخار دانشگاه تهران بود که خانم دکتر میرحیدر در این دانشگاه تدریس می کردند. امیدوارم نسل جدید بتوانند از وجود مبارک ایشان بهره علمی ببرند. استادی که همیشه به روز استمحمدرضا حافظ نیا، سومین سخنران این نشست مجازی بود که با ایراد سخن پرداخت و گفت: دکتر میرحیدر بنیانگذار یک نظام علمی در کشور است، بنابراین درختی که ایشان کاشتند، بسیار تناور شده که در آینده علمی، معرفتی و کاربردی کشور تاثیرقابل توجهی خواهد داشت. در این حوزه هرچه داریم، محصول نهالی است که خانم میرحیدر در دهه چهل در ایران کاشته اند. من و صدها دانشجوی جغرافیای سیاسی، محصول درختی هستیم که ایشان پرورش دادند. و بنده به سهم خودم از زحمات علمی ایشان تقدیر و تشکر می کنم.این استاد دانشگاه تربیت مدرس در بخش دیگری از سخنان خود گفت: جغرافیا علم زندگی کردن است و خانم دکتر میرحیدر، استادی است که در «شدن» من نقش داشته است. من کتاب «اصول و مبانی جغرافیای سیاسی» ایشان را سه بار خوانده ام. آنجا بود که با اسم خانم دکتر میرحیدر آشنا شدم و در سال 67 هم دانشجوی رسمی ایشان شدم و تا الان ارتباطم با ایشان قطع نشده است.او ادامه داد: خانم دکتر، موسس و معرف جغرافیای سیاسی سیستماتیک در ایران، اولین تحصیلکرده ایرانی در جغرافیای سیاسی و نویسنده اولین کتاب سیستماتیک جغرافیای سیاسی در ایران، موسس شاخه علمی جغرافیای سیاسی در ایران، اولین رئیس انجمن ژئوپلیتیک ایران، اولین سردبیر فصلنامه علمی ژئوپلیتیک است و مولف کتاب های عمیق و آکادمیک در حوزه جغرافیای سیاسیاند. ایشان نگرش علمی و آکادمیک دارند و گزاره های علمی را به دقت بررسی می کند و در کار علمی خود هم همیشه به روزاند.نقش میرحیدر در اتصال جغرافیای سیاسی و طبیعیدر ادامه ابراهیم مقیمی، به ایراد سخن پرداخت و با اشاره به تعارض میان جغرافیای طبیعی و سیاسی و با ذکر مثالی از تنگه هر مز و شهر نیواورلئان گفت: این شهر کانون سرخ پوستان مهاجر است و سوابق طولانی و متعددی در زمینه سیلاب دارد. گزارشی از سیلاب سال 1927 خواندم که آن را درجایی به عنوان شاهدی بر تبعیض و بی عدالتی آورده ام. در سال 1927 می سی سی پی دچار سیلاب شد. کانالی برای تامین آب شهر تعبیه شده بود که بر اثر بالا آمدن سطح آب، شکسته شد و سیلاب شهر را فراگرفت. دولت در ارائه خدمات امدادی، دو دیدگاه داشت: یکی این که سرخ پوستان در جست وجوی غذا را به غارتگری متهم می کرد و دیگر آنکه سفیدپوستان ساکن شهر را که در جست وجوی غذا بودند، «جست وجوگر غذا» بنامد. این دو دیدگاه ، اغتشاش اجتماعی در پی داشت. درهمان زمان مردم یک موسیقی به نام «مسیح ما را نجات خواهد داد» را ساختند. امروز هم هرگاه این موسیقی به نوا درمی آید به معنای همگرایی سرخ پوستان و سفیدپوستان در شرایطی است که دولت سیاست تبعیض آمیز دارد. ببینید چگونه یک پدیده طبیعی و یک سیاست اجتماعی، این وضعیت را به وجود آورد. او ادامه داد: من به عنوان یک ایرانی می خواهم بگویم ما وقتی از جغرافیای سیاسی و طبیعی ایران صحبت می کنیم، نگاهمان، نگاه فلات ایران است. ما در فلات ایران، پدیده های همگراشده و همگراکننده متعددی داریم که می تواند برای چالش هایی که فرضا در خلیج فارس و تنگه هرمز پیش می آیند، کمک کند. ما نمی توانیم مسائل سیاسی خود را بدون نگاه به فلات ایران حل کنیم. مثلا پیش بینی می شود که پاکستان در آینده 400میلیون نفر جمعیت خواهد داشت. این جمعیت در جنوب شرق ایران، در منطقه ای است که هیچ زیرساختی برایش فراهم نشده است. جغرافیای طبیعی به ما می گوید نگاه به شرق فلات ایران فراموش شده است زیرا سیاست های جغرافیایی ماندگار را آنجا نمی بینیم. در پاکستان رودخانه ای به نام سند داریم که متعلق به فلات ایران است و می تواند شرق فلات ایران را آباد کرده و جغرافیای سیاسی دیگری خلق کند. غرب فلات ما انباشته از نفت و شرق آن، انباشته از آب است؛ ولی از هیچ کدام بهره نبردیم زیرا از حلقه اتصال میان جغرافیای سیاسی و طبیعی غافل بودیم. حال آنکه دکتر میرحیدر بر این اتصالات تاکید دارد. بهره گیری استادانه از زبان گویای علم جغرافیاسخنران پایانی این نشست مجازی هم، یاشار ذکی بود. او طی سخنانی گفت: در محافل دانشگاهی ایران، رشته جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک با نام استاد مبرّز دانشگاه تهران خانم دکتر درّه میرحیدر همزاد و همراه است. به بیان دیگر، بانی و نظریه پرداز این دو موضوع مکمّل از یک رشته علمی در ایران، متعلّق به بانوی جغرافیای سیاسی ایران است که مسلما تاثیرات نافذ، عمیق و سترگی بر بنیان های فکری ـ فلسفی جغرافیای کشور و جغرافیدانان این مرز و بوم به طور اعم و جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک ایران به طور اخص داشته است.او افزود: معیار ارزیابی مقالات علمی ـ پژوهشی دکتر میرحیدر، کتاب «تحولات پنج دهه اندیشه و جُستار در جغرافیای سیاسی» ایشان است که در سال 1389ه. ش توسط انتشارات پاپلی با همکاری بنیاد فرهنگی مهندس سیدحمید گرامی به زیور طبع آراسته شده است. هدف و انگیزه اصلی انتخاب این کتاب عبارت است از: اولا طبقه بندی و دسته بندی مقالات، توسط خود ایشان انجام گرفته است. فلذا تا حدودی کار نقّاد را از یک منظر آسان می سازد؛ چراکه دخل و تصرّفی در دسته بندی و معرفی مقالات انجام نمی دهد. ثانیا کتاب فوق الاشاره منبع موثّق و معتبری برای پی جویی و ارزیابی تحوّلات اندیشه ای استاد در گذر زمان براساس یک سری شاخص هاست.او تاکید کرد: استفاده از سواد تصویری (گراف، تصویر و جدول) و به ویژه نقشه های جغرافیایی خوب، باکیفیّت، رنگی و دارای ارزش علمی بالا در آثار استاد میرحیدر از مزیّت های قابل ملاحظه مقالات ایشان هست. بهره گیری و کاربست استادانه از زبان رسمی و گویای علم جغرافیا و بالاخص جغرافیای سیاسی؛ یعنی استفاده از نقشه هم در عرصه آموزش و هم در زمینه پژوهش، مبیّن اعتقاد راسخ ایشان به مهم ترین ابزار شناخت در جغرافیا و عالی ترین وسیلۀ به نمایش درآوردن اطلاعات جغرافیایی است. کرونا و جغرافیای سیاسیدر پایان این نشست نیز درّه میرحیدر به ایراد سخن پرداخت. او طی سخنانی گفت: جای دو نفر از استادان باسابقه جغرافیا در مجموعه استادانی که از آنها درانجمن آثار و مفاخر فرهنگی تقدیر شده، خالی است: یکی مرحوم استاد کیهان که از 92 سال پیش با تاسیس موسسه دارالمعلمین عالی، به تدریس تمامی دروس جغرافیا پرداخت. ایشان در 35 سالی که به آموزش عالی ایران خدمت کرد، کرسی درس جغرافیای مفصل ایران را در دست داشت و در 1310، کتاب مفصل جغرافیای ایران را نوشت. استاد دیگر هم، مرحوم دکتر احمد مستوفی، استاد برجسته جغرافیای طبیعی و ژئوپلیتیک و همتای دکتر گنجی است که از نظر آموزشی، یک دانشمند برجسته، از نظر مدیریتی یک مدیر بسیار جدی و از نظر پژوهشی کسی بود که سفرهای تحقیقاتی ای را رهبری کرد که هنوز مورد استفاده اند . او در بخش دیگری از سخنان خود هم درباره ویروس کرونا از دیدگاه جغرافیای سیاسی هم توضیح داد و گفت: شیوع ویروس کرونا ما را به یاد پیدایش جغرافیای سیاسی در قرن هفدهم و هجدهم می اندازد. در آن عصر، فضای جهانی به کشورها تقسیم و حق حاکمیت کشورها به رسمیت شناخته شد. تا اواخر سال های 1950 میلادی، جغرافیای سیاسی به عنوان علم کشورداری تعریف می شد اما در دهه 1960 با ظهور پدیده «جهانی شدن» در روند قطعه قطعه شدن فضای جهانی اختلال ایجاد شد؛ زیرا هدف این پدیده، یکپارچه شدن جهان بود. در دهه 1980، تعامل جهانی در سرمایه گذاری به وجود آمد و از دهه 1990 ، جهان ژئوپولونومیک ظهور کرد که در آن تولید محصول مشترک در فراسوی مرزها مورد توجه قرار گفت. کشورها در مقابل کشورهای چندملیتی و سازمان های جهانی به حاشیه رانده شدند، ولی بحران کرونایی نگرش ها را به نفع حاکمیت حکومت، اقتدار دولت ها و اهمیت مرزهای سیاسی تغییر داد. در پایان این نشست نیز به پاس سال ها تلاش علمی و فرهنگی دکتر دره میرحیدر، لوح زرین انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و نشان افتخار دانشگاه تهران به این استاد و چهره ماندگار عرصه جغرافیا اهدا شد.اخبار مربوط به (جغرافیای سیاسی) را دنبال کنید:
بهبود معیشت کارگران محور اصلی اقدامات دولت است
مفاهیم وحدتبخش در گنجینه اشعار سعدی نهفته است
واژه شناسی این خبر (جغرافیای سیاسی): ▲
جغرافیای سیاسی (به انگلیسی: Political Geography) به عنوان یکی از شاخههای علوم جغرافیایی به مطالعه بُعد سیاسی فضای جغرافیایی میپردازد، بدین معنی که در فضای جغرافیایی اعم از مقیاس محلی تا جهانی و فرا کروی سویهها، پدیدهها و ساختهایی وجود دارند که اساساً ماهیت فضایی/جغرافیایی دارند که با مؤلفه سیاست درآمیخته اند؛ بنابراین، بن مایه فلسفی جغرافیای سیاسی را مکانها، فضاها و پدیدههایی تشکیل میدهند که در آفرینش، واقعیت و نمود دارند.
همچنین باید افزود که جغرافیای سیاسی به مطالعه ادعاها و منازعات انسانی دربارهٔ استفاده، شراکت، مالکیت زمین و منابع آن میپردازد. این منازعات در سطوح بسیار متفاوتی به وقوع میپیوندد. از جمله ادعاهای ارضی میان قبایل رقیب یا گروههایی از ملیتهای مختلف که در یک سرزمین زندگی میکنند، بروز کند یا امکان دارد میان کشورهای همسایه به وقوع بپیوندد یا به صورت رقابتهایی بر سر نفوذ جهانی میان بلوکهای بزرگ قدرت رخ دهد. بنیادیترین جنبههای جغرافیای سیاسی به «سیاستهای ناشی از مکان» میپردازد.
شاخههای تخصصی جغرافیای سیاسی
1_ ژئوپلیتیک: Geopolitics
ژئوپلیتیک یکی از شاخههای تخصصی جغرافیای سیاسی است که دربارهٔ موضوع و مفهوم آن طیفی از دیدگاههای متفاوت مطرح شدهاست. از دید حافظ نیا تعریف علمی ژئوپلیتیک در قالب یک مفهوم ترکیبی تبیین پذیر است که در آن سه عنصر اصلی یعنی جغرافیا، قدرت و سیاست خصلت ذاتی دارند. ترکیب سه متغیر جغرافیا، قدرت و سیاست و پدیدهها و الگوهای رفتاری گروههای متشکل انسانی را نسبت به یکدیگر تعیین میکنند که آنها را در کنشهای رفتاری مختلف همانند نوسان قدرت، رقابت، همگرایی، واگرایی، نفوذ، بحران، سلطه، زیر سلطه، ائتلاف، صلح، همکاری، جنگ، امنیت، آرامش و ثبات، بازرگانی و دادوستد و غیر آن میتوان پی گرفت.
2_ جغرافیای انتخابات: Electoral Geography
طی چند دهه اخیر جغرافیای انتخابات به عنوان زیر مجموعه دانش جغرافیای سیاسی کندوکاو گستردهای در قلمرو مفاهیم دموکراسی، مشارکت، خاستگاه آرا، وزن مکانی حوزههای انتخاباتی، نقش مکانها و غیره داشتهاست.
3_ جغرافیای مرز: Geography of The Border
تا اوایل دهه 1960 که جغرافیای سیاسی تحت تأثیر مطالعات کالبدی واحدهای سیاسی به ویژه کشور قرار داشت موضوع کشمکشهای مرزی توجه زیادی به خود جلب کرده بود.
4_ جغرافیای سیاسی شهر:
Political Geography of The City
جغرافیای سیاسی شهر به بررسی کارکرد نهادها، سازمانها و جنبشهای اجتماعی در شکلگیری مناسبات فضایی شهر میپردازد. فرایندها و پیامدهای فضایی برخاسته از تعامل میان سه عنصر سیاست، شهروندان و شهر را بررسی میکند.
منبع: کتاب فلسفه جغرافیای سیاسی اثر دکتر محمد رضا حافظ نیا و دکتر مراد کاویانی راد و ترجمهٔ کتاب درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی اثر ریچارد میور، مترجمان دکتر دره میر حیدر و دکتر یحیی صفوی.
(واژه جغرافیای سیاسی از دانشنامه آزاد ویکیپدیا)
اخبار مربوط به (دانشگاه تهران) را دنبال کنید:
خطیب این هفته نماز جمعه تهران
دختر شیروانی قهرمان شطرنج لیگ برتر کشور شد
بوشهر با 2 تکانه در صدر جدول تکانه های کشور در چهارشنبه 5 اردیبهشت 1403
واژه شناسی این خبر (دانشگاه تهران): ▲
دانشگاه تهران، یک دانشگاه دولتی و یکی از بزرگترین مراکز آموزش عالی در ایران است. از این دانشگاه با القاب «دانشگاه مادر» و «نماد آموزش عالی» یاد شدهاست. پیشنهاد اولیهٔ ساخت دانشگاه را اسماعیل سنگ در سال 1305 داد و پس از انجام مطالعات اولیهٔ عیسی صدیق، در سال 1313، دانشگاه تهران به دستور رضا شاه پهلوی تأسیس شد. دانشگاه تهران دارای 19 دانشکده مستقل، 5 دانشکدگان با 29 دانشکده وابسته، پردیس منطقهای، 13 مرکز پژوهشی و تحقیقاتی و 18 مؤسسه پژوهشی و پژوهشکده است.
(واژه دانشگاه تهران از دانشنامه آزاد ویکیپدیا)
- امروز پنجشنبه 6 اردیبهشت 1403 تغییرات نرخ تبادلات دلار با روپیه هند نزولی شد
- شاخص USDGBP امروز -0.37 درصد کاهش را تجربه کرد - پنجشنبه 6 اردیبهشت 1403
- شاخص DXY در ساعات پایانی امروز 1403/02/06 به خط حمایتی پایین نزدیک شد
- نگاهی به بازار ارز و طلا در 15 روز گذشته - 6 اردیبهشت 1403
- قیمت طلای 18 عیار امروز پنجشنبه 6 اردیبهشت 1403، 0.513 درصد کاهش داشت