خط بطلان گزارشات مسلم تاریخی بر شبهه «افسانه شهادت»
به نقل از خبرگزاری ایکنا1399/10/28کد خبر 1399a12228236
(تصویر شماره 2)
به گزارش ایکنا، نشست «گزارشی درباره اخبار شهادت حضرت فاطمهﷺ در منابع اسلامی» عصر امروز، 28 دی ماه، با سخنرانی مجید معارف، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران، برگزار شد.
معارف در این نشست اظهار کرد: چند وقتی است در فضای مجازی شاهد بیان شبهه هایی هستیم؛ مثلاً اینکه اخبار شهادت حضرت زهراﷺ از جعلیات شیعیان است. برخی هم تعبیر «افسانه شهادت» را استفاده می کنند. این مطلب نیز واکنش هایی از ناحیه علاقه مندان به اهل بیتﷺ در پی دارد و آن اینکه آیا این اخبار، از وثاقت تاریخی برخوردار است یا خیر. من تصمیم گرفتم در اطراف این قضیه صحبت کنم.
وی افزود: اخبار مربوط به شهادت حضرت زهراﷺ در هر کدام از کتاب های شیعه و سنی به نحوی منعکس شده و می توانیم نمونه ای از این گزارش ها را داشته باشیم. منتها اگر بخواهیم راجع به این اخبار قضاوت کلی کنیم باید بگویم این اخبار را می توان از دو زاویه مشاهده کرد. یک اینکه حادثه شهادت حضرت زهراﷺ را به عنوان یک واقعه در تاریخ اسلام و مجرد از سایر وقایع ببینیم. این یک شیوه برخورد با اخبار است. برخورد دوم اینکه این واقعه را در ضمن مجموعه ای از وقایع بدانیم؛ یعنی مجموعه ای از وقایع در زمان رسول خداﷺ اتفاق افتاده است و ما با سلسله اتفاقاتی مواجه هستیم که یک حلقه از آن اتفاقات به حضرت زهراﷺ برمی گردد.
حلقه ای از سلسله وقایع تاریخی
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه در مورد خود حضرت زهراﷺ هم چند مسئله مطرح است، اظهار کرد: برای مثال یک مسئله این است که مقامات خلافت، باغ فدک را از ایشان گرفتند و این طور توجیه کردند که این باغ جزء میراث پیامبرﷺ است و پیامبرﷺ فرمودند: ما پیامبران ارثی بر جای نمی گذاریم. پس برای خود حضرت زهراﷺ هم چند اتفاق افتاده است. اولین مطلبی که می خواهم خدمت دوستان بیان کنم این است که نباید یک واقعه تاریخی که ارتباط با وقایع قبل و بعدش دارد، از سایر وقایع جدا کنیم و به تنهایی تحلیل کنیم. اگر در صدر اسلام در آستانه رحلت پیامبرﷺ مجموعه ای از اتفاقات افتاده، باید احتمال بدهیم این اتفاقات ارتباط تنگاتنگی با هم دارند.
وی تصریح کرد: نکته دوم اینکه در این موضوع با یک رشته اخبار مواجهیم. این اخبار یا دینی یا تاریخی است. اخبار دینی اخباری است که گوینده آن یک معصوم است. خب، در این زمینه خبر خاصی از رسول خداﷺ در اختیار نداریم. آنچه در اختیار داریم یک سری مبانی است. این دست از روایات رسول اللهﷺ را که بیانگر مبانی است، شیعه و سنی هر دو روایت کردند؛ مثلاً پیامبرﷺ فرمودند هر کس فاطمهﷺ را خشمگین کند، مرا خشمگین کرده است. در کتاب صحیح بخاری هم همین حدیث ثبت شده است. این روایت در حکم یک مبنا برای بحث ماست.
نگرش تاریخی و غیردینی به شهادت
استاد دانشگاه تهران ادامه داد: از ائمهﷺ درباره حضرت زهراﷺ روایاتی را می بینیم که مثلاً در کتاب «کافی»، «امالی» شیخ مفید و شیخ طوسی و «احتجاج» طبرسی وارد شده است، اما احادیث شیعیان نوعاً برای شیعیان حجیت دینی دارد، ولی برای اهل سنت یک گزارش تاریخی است. به خاطر تفاوت مبنایی که اهل سنت با ما دارند، روایات شیعه برایشان حجیت شرعی ندارد، ولی ممکن است به عنوان گزاره تاریخی به آن توجه کنند. نتیجه اینکه جنس اخبار مربوط به شهادت حضرت زهراﷺ در کتاب ها جزء اخبار تاریخی است به این معنا که پس از رحلت پیامبرﷺ، صحابه و مورخان گزارشگر آن وقایع بودند. پس ما در این مسئله با تاریخ سر و کار داریم.
وی با طرح این پرسش که آیا واقعاً تکیه بر تاریخ برای اثبات یا نفی یک مسئله راهگشاست؟ گفت: وقتی سخن به اینجا می رسد باید بگوییم اخبار تاریخی بر دو نوع است؛ یک رشته از اخبار تاریخی به شرح واقعه ای با ذکر جزئیات می پردازد، ولی یک رشته از اخبار تاریخی آن واقعه را در شکل کلی تری در اختیار ما قرار می دهند. اگر آن اخبار تاریخی متنوع و متعدد شد و با هم تعارض نداشت ممکن است بتوانیم از آن یک مفهوم مشترک بیرون بکشیم و آن مفهوم تواتر تاریخی است که علم آور است.
نگاه سیستماتیک به تاریخ
این حدیث پژوه در ادامه یادآور شد: نتیجه اینکه در قضایای شهادت حضرت زهراﷺ باید نگاهمان به تاریخ نگاه سیستماتیک باشد و مجموعه ای از وقایع را ببینیم؛ وقایعی که هر کدام در جای خودش یکی از رخدادهای تاریخ اسلام است و غیر قابل انکار است. در ادامه به چند مورد از این وقایع مسلم تاریخی اشاره می کنم؛ اول، تشکیل سقیفهبرای تعیین خلیفه است. دوم انتخاب ابوبکر علی رغم بی میلی انصار مدینه است. سوم بیعت جمع کردن برای ابوبکر است. چهارم نارضایتی علیﷺ و چند نفر از یاران ایشان از این واقعه است. مطابق با یک گزارش وقتی عباس می شنود مردم با ابوبکر بیعت می کنند، پیشنهاد بیعت با امیرالمومنینﷺ را مطرح می کند، ولی ایشان می گویند من مشغول تجهیز رسول اللهﷺ هستم.
وی تصریح کرد: پنجم، اجتماع و تحصن مخالفان در منزل امیرمؤمنانﷺ است. از طرفی برای دستگاه خلافت لازم بود برای تثبیت خلافت، بیعت حداکثری بگیرد و نگذارد کانونی از مخالفان شکل بگیرد. ششم، مراجعه به خانه علیﷺ جهت تسلیم مخالفان است. در اینجا روشن می شود فاطمه زهراﷺ هدف مخالفان نبود، ولی در مسیر هدف مخالفان قرار داشت. وقتی از طرف دستگاه خلافت، به خانه حضرت علیﷺ مراجعه کردند تا ایشان و دوستانش را ببرند، قطعاً آنها با طیب خاطر بیرون نمی آمدند و بیعت نمی کردند. پس معلوم است باید یک مقدار تهدید و مذاکره وجود داشته باشد. حدیث «احراق البیت» در اینجا شکل می گیرد؛ یعنی خلیفه تهدید کرد خانه را آتش می زنم. حدیث «احراق البیت» را خیلی از مورخین روایت کردند از جمله طبری، دینوری، ابن ابی الحدید.
ناخشنودی و رحلت سریع حضرت زهراﷺ
استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: درباره احراق بیت هیچ چیزی نمی گویم، ولی می گویم یکی دیگر از مسلمات تاریخی، ناخشنودی حضرت زهراﷺ بعد از رحلت رسول خداﷺ است. این ناخشنودی از دو جهت بود: یکی از جهت فدک که ایشان ادعا می کرد موهبه است، ولی از ایشان گرفته شد. این جزء قطعیات تاریخی است. دوم، مسئله علیﷺ است. به هر حال فاطمهﷺ به خاطر اتفاقاتی که برای امیرالمؤمنینﷺ افتاد ناخشنود بود.
وی با بیان اینکه یکی از نکاتی که جزء مسلمات تاریخی است مرگ سریع حضرت زهراﷺ در هجده سالگی است، اظهار کرد: باید دید چرا فاطمهﷺ در جوانی فوت می کند؟ آیا ایشان بیمار بوده است؟ آیا کسی درباره ایشان سابقه بیماری گزارش کرده است؟ در گزارشات تاریخی نشنیدم ایشان بیمار بوده است. ایشان کار منزل را اداره می کرد و چهار فرزند را بزرگ کرده بود. اگر کسی بگوید شاید به جهت وفات پیامبرﷺ و در اثر تألمات روحی از پای درآمدند، می گوییم که مگر ایشان برای ما الگوی صبر نیست. کدام عقل قبول می کند کسی در اثر تألمات روحی ناشی از مرگ پدر از دنیا برود. بنابراین مرگ ایشان مرگ سریعی است. پس قدر متیقن از اخبار این است که ایشان در عنفوان جوانی و فاصله کمی پس از رحلت پیامبرﷺ از دنیا رفتند.
داستان عیادت و دفن شبانه
معارف در ادامه تاکید کرد: مسئله بعد عیادت کردن خلیفه اول و دوم است که خیلی از منابع آن را نقل کردند. خب حضرت زهراﷺ به آنها اجازه ورود ندادند، آنها علیﷺ را واسطه کردند و حضرت زهراﷺ پذیرفت، ولی وقتی وارد منزل شدند، ایشان از آنها روی برگرداند. حضرت زهراﷺ در آن جلسه فرمودند شما از پیامبر شنیدند که فرمودند فاطمهﷺ پاره تن من است و هر کس او را به خشم بیاورد مرا خشمگین کرده است؟ بعد فرمودند: من از شما ناراحتم و رسول خداﷺ را ملاقات می کنم در حالی که از شما دو نفر ناراحت هستم. بعد حضرت زهراﷺ به علیﷺ وصیت می کنند که من راضی نیستم اینها در تشییع جنازه من باشند و بر من نماز بخوانند. ابن ابی الحدید هم بر صحت این گزارش تأکید می کند. مسئله بعد هم که جزء مسلمات تاریخ است، دفن ایشان در شب و مخفی بودن قبر ایشان است که سؤال بزرگی ایجاد کرده است که چرا باید تشییع ایشان شبانه و مخفیانه باشد. این یک نکته مجهول تاریخی است.
وی در پایان گفت: وقتی ما این نکته ها را که از وقایع صدر اسلام است مطرح می کنیم و همه را در رابطه با هم می بینیم قضیه آمدن به خانه حضرت زهراﷺ و اینکه برای ایشان اتفاقی افتاده شده باشد، مثل اینکه صدمه ای به ایشان وارد شده باشد معقول و منطقی است. بنابراین بدون آنکه حضرت زهراﷺ به شکل مستقیم هدف دستگاه خلافت باشند، به طور غیر مستقیم مورد هدف قرار گرفتند. این کلیت اتفاقاتی است که برای ایشان رخ داد.
این استاد دانشگاه تهران در پایان با بیان اینکه سایر وقایع جزء جزئیات مسئله است که موجب انحراف است، گفت: اگر شما در تاریخ روی وقایع جزئی دست بگذارید، قابل مناقشه است، ولی اگر نگاه سیستماتیک داشتید و جایگاه فاطمهﷺ را در مناسبات خلافت تازه شکل گرفته دیدید، برایتان خیلی طبیعی است که ایشان دچار تأملات روحی و جسمی شده باشد و حاصل آن یک وفات سریع و زودرس باشد، همان طور که امیرمؤمنانﷺ زمانی که حضرت زهراﷺ را دفن می کردند به این نکات اشاره کردند.انتهای پیام
اخبار مربوط به (دانشگاه تهران) را دنبال کنید:
مهلت ارسال ایده به ششمین دوره رویداد «از ایده تا بازار» تمدید شد
حجتالاسلام حمزه خلیلی معاون اول قوه قضاییه شد
رضا داوری اردکانی درگذشت عباس شریفی را تسلیت گفت
واژه شناسی این خبر (دانشگاه تهران): ▲
دانشگاه تهران، یک دانشگاه دولتی و یکی از بزرگترین مراکز آموزش عالی در ایران است. از این دانشگاه با القاب «دانشگاه مادر» و «نماد آموزش عالی» یاد شدهاست. پیشنهاد اولیهٔ ساخت دانشگاه را اسماعیل سنگ در سال 1305 داد و پس از انجام مطالعات اولیهٔ عیسی صدیق، در سال 1313، دانشگاه تهران به دستور رضا شاه پهلوی تأسیس شد. دانشگاه تهران دارای 19 دانشکده مستقل، 5 دانشکدگان با 29 دانشکده وابسته، پردیس منطقهای، 13 مرکز پژوهشی و تحقیقاتی و 18 مؤسسه پژوهشی و پژوهشکده است.
(واژه دانشگاه تهران از دانشنامه آزاد ویکیپدیا)
واژه شناسی این خبر (دستگاه خلافت): ▲
خِلافَت (عربی: خِلَافَة) یک دولت اسلامی است تحت رهبری یک حاکم اسلامی با عنوان خلیفه، شخصی که جانشین مذهبی - سیاسی پیامبر اسلام و رهبر تمام امت اسلامی محسوب میشود، است. در دوره قرون وسطی، سه خلافت بزرگ یکی پس از دیگری جانشین هم شدند: خلافت راشدین (632–661)، خلافت اموی (661–750)، خلافت عباسی (750–1258). در خلافت بزرگ چهارم، خلافت عثمانی، سلاطین عثمانی از سال 1517 ادعای خلافت بر مسلمانان را کردند. در طول تاریخ اسلام، چند کشور مسلمان دیگر، که تقریباً همه سلطنت موروثی بودند، ادعای خلافت داشتند، اما توسط عامه مسلمانان به رسمیت شناخته نشدند. مانند سلطنت ممالیک در قاهره و خلافت ایوبی.
(واژه دستگاه خلافت از دانشنامه آزاد ویکیپدیا)