طرح ویژه تفصیلی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی از آغاز تا به امروز
به نقل از خبرگزاری ایکنا1399/12/9کد خبر 1399c3177217
(تصویر شماره 1)ماجرای نوسازی بافت پیرامون حرم رضوی که از سالها پیش آغاز شد، در سال 1372با پیگیری سراج الدین کازرونی، وزیر وقت وزارت راه وشهرسازی و تهیه طرح تفصیلی برای آن از سر گرفته شد. تهیه این طرح تفصیلی به دلیل اختلاف نظر بین نهادهای مربوطه از جمله شهرداری و وزارت راه و شهرسازی سال ها طول کشید و در نهایت در سال 1378 تصویب شد.
اجرای این طرح از همان ابتدا موافقان و مخالفان بسیاری داشت، تا اینکه در سال 1393 تصمیم به بازنگری طرح گرفته شد، در سال 1396 پس از بازنگری از سوی وزارت راه وشهرسازی به شهرداری مشهد ابلاغ شد که با مخالفت شورای چهارم و شکایت شهرداری مشهد، دیوان عدالت اداری اجرای طرح را متوقف کرد.
برای تعیین تکلیف بافت اطراف حرم به تازگی وزارت راه وشهرسازی از طرحی با عنوان طرح «حریم رضوی» یا طرح ویژه تفصیلی بافت پیرامون حرم امام رضاﷺ رونمایی کرده است که این طرح چندی پیش، در کمیسیون ماده 5 استانداری خراسان رضوی به تصویب رسید.
قدرت الله ابک، مدیرکل راه و شهرسازی خراسان رضوی نیز در همین رابطه عنوان کرد که پس از گذشت ٢5سال از آغاز طرح توسعه بافت پیرامون حرم مطهر امام رضاﷺ و به منظور حفظ شأن و جایگاه حرم مطهر در سیمای شهری محدوده، استمرار هویت معنوی زیارت، ارتقاء شاخص های خدمات عمومی و تسهیلات اقامتی برای کلیه اقشار و نیز حمایت از جمعیت مجاور باقی مانده و احیاء بافت تاریخی موجود، از انتهای سال گذشته بازنگری طرح با هدایت وزارت راه وشهرسازی و همکاری دستگاه های محلی در قالب «طرح ویژه تفصیلی» در دستور کار قرار گرفت.
در این خصوص با مدیرکل سابق میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی و مدرس گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد، گفت وگویی تفصیلی داشتیم که بخش نخست این گفت وگو را در ادامه می خوانیم.
بیشتر بخوانید:
- زیارت؛ رابطه ای دیالکتیک بین حرم و شهر
- آنچه بر طرح نوسازی بافت پیرامون حرم رضوی تأثیرگذار است
- طرح حریم رضوی از منظر شهرسازی امکان تحقق ندارد
- ضرورت تمهیدات لازم جهت تخلیه حرم رضوی و اطراف آن در مواقع بحران
- بازساری هویت های دینی و مذهبی؛ مسئله حائز اهمیت برای شورای پنجم
- شناسنامه تاریخی مشهد در کاوش های باستان شناسی پیرامون حرم رضوی
- مهم ترین ویژگی طرح حریم رضوی تحقق پذیری بالای آن است
محمدرحیم رهنما، مدیرکل سابق میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی و مدرس گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد، در خصوص روند نوسازی مراکز شهری در ایران، اظهار کرد: به نظر من در فرآیند نوسازی مراکز شهری در ایران، باید دهه های 60 و 70 را به عنوان دهه تثبیت نام گذاری کنیم. در این دوره به شهر و مدیریت شهری خیلی توجهی نمی شود و کمک دولت در این بازه زمانی به شهرداری ها قطع می شود و نهادهایی دچار فروپاشیشده و جایگزین نمی شوند.
وی با اشاره به اینکه شهرداری ها در این دوره مورد بی مهری قرار می گیرند، افزود: تا دهه 70 شهرداری و شهرها کانون توجه دولت قرار نگرفته و بیشتر به تقویت روستاها و رفع مشکلات آن ها پرداخته می شود، علی رغم اینکه شهرداری ها مورد بی مهری قرار می گیرند، اما پویایی خود را دارا هستند، به دلیل عدم اهمیت دولت به روستاها، مهاجرت به شهرها آغاز می شود و از طرفی با وجود اینکه شهرها ظرفیت لازم برای پاسخگویی به افراد جدید را ندارند، اما نهادها اعلام می کنند، هرکس به شهر بیاید به آن ها خانه و زمین می دهند و در دهه های 60 و 70 جنگ بر سر زمین است، نگاه های سوسیالیستی در آن زمان ترویج شده بود که براساس آن گفته می شد که زمین ها را تقسیم کنند.
مدرس گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه این نهادهای واگذاری تا دهه 70 در صحنه جامعه حضور داشته و بعد از آن زیر مجموعه نهادهای زمین، جهاد کشاورزی و... می شوند، عنوان کرد: در دهه های 60 و 70 بین نحوه مالکیت زمین های شهری و غیر شهری تفاوت نظر وجود داشت، جنگ سبب شد که منابع به این سمت کشیده شوند و دولت کمک های خود را به شهرداری ها قطع و آن ها را به حال خود رها کرد، سپس شهرداری ها به سمت فروش تراکم یعنی ساده ترین راه برای به دست آوردن منابع مالی می روند. شهر، مدیریت شهری، سیما و چهره شهر در آن زمان چشم انداز مشخصی ندارد و در سال 62 برنامه توسعه به تصویب رسید، اما تا سال 67 به دلیل جنگ در کشور اجرایی نمی شود، سپس سال 67 به بعد مسئولین وقت به سمت تهیه برنامه توسعه می روند.
رهنما با اشاره به اینکه دوره بعد از جنگ را دوره سازندگی نام نهاده اند خاطرنشان کرد: در برنامه دوم توسعه که طی سال های 70 روی کار آمد، توجه به شهر و مدیریت شهری تقویت می شود و در این دوره است که نوسازی بافت های شهری مدنظر قرار می گیرد، چرا که جمعیت در شهرها افزایش یافته است. در اواسط دهه هفتاد جمعیت کشور به بیش از 50 میلیون نفر می رسد که در آن زمان کشور با کمبود مسکن مواجه می شود و رویکرد دولت در آن زمان برای حل این کمبود، توجه به بافت های فرسوده است که بافت ها احیا شوند.
احیا بافت های فرسوده می تواند کمبود مسکن را جبران کند
وی با بیان اینکه در این دوران شرکت های مسکن سازان تشکیل می شود، تشریح کرد: دولت با این دیدگاه جلو می رود که احیا بافت های فرسوده می تواند کمبود مسکن را جبران کند، سیاست های شکست خورده ای که در دیگر کشورهای دنیا تجربه شده بودند، در کشور ما توسط مسئولین وقت پیاده شد، دولت جمهوری اسلامی ایران به دلیل جنگ در ایران دوره سازندگی نداشته و به همین دلیل در دهه هفتاد به سمت سازندگی می رود و در سال 68 موضوع راه اندازی شهرهای جدید مطرح و بعد از آن اجرا می شود؛ شهرهایی مانند بینالود، گلبهار، شهرهای اطراف اصفهان و... از جمله این شهرها هستند که حدود 20 شهر جدید ایجاد و طرح برای آن ها نوشته می شود و موضوع نوسازی مراکز شهری از دهه 70 وارد پروسه جدیدی می شود که من آن را دوره «نوسازی» نام نهاده ام.
مدرس گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه از دهه 70 به بعد دوره سیاست های عرضه مسکن است، گفت: الگویی که به کار گرفته می شود، نوسازی است که در آن دوره غرب این الگو را کنار گذاشته بود و تمامی این موضوعات به سیاست های کلان کشور بازمی گردد، در آن زمان درآمدهای نفتی کشور افزایش می یابد و دولت تصور می کند می تواند همه مسائل و موضوعات را از بالا به پایین حل و فصل کند. شورای عالی معماری و شهرسازی وظیفه تهیه طرح های تفصیلی جامع شهرها را به عهده می گیرد و مشهد به عنوان شهری کلیدی و نماد جمهوری اسلامی ایران در تحول است و برای تمامی سطوح جامعه و مسئولین به دلیل علاقیات معنوی شان از گذشته تاکنون مورد اهمیت بوده است.
رهنما اضافه کرد: مشهد به عنوان یکی از مکان های اجرای پروژه های بزرگ انتخاب می شود و ظرفیت لازم برای احیا بافت های قدیمی را داشته است. در آن زمان 1060 هکتار بافت قدیمی در مشهد وجود داشت و دیدگاه کلان ملی این است که این بافت نوسازی شود. در این دیدگاه به تاریخ و گذشته توجهی نشده و همچنین به فرهنگ حاکمیتی که در این شهر بوده، توجه نمی شود و به نوعی نفی گذشته بوده و با گذشته در تضاد است و کوچه های باریک نیز مربوط به دوره عصر قبل از صنعتی شدن است.
وجود دیدگاه مذهبی برای ساخت و احیا بافت های قدیمی
وی تصریح کرد: درست است که دیدگاه مذهبی برای ساخت و احیا بافت های قدیمی بوده است، اما وقتی از درون به آن نگاه می شود شما جز تفکر مدرنیته و امروزی در آن چیزی نمی بینید. با این دیدگاه شهر می خواهد تبدیل به شهر ماشینی شود و بافت های فرسوده ظرفیتی برای توسعه مسکن است و این نوع توسعه هزینه زیرساختی کمتری دارد. سیاست های توسعه جهانی، سیاست های درون زاست و در دیدگاه های آن زمان بافت قدیمی به عنوان یک بافت تداوم تاریخی در نظر گرفته نشد، در بسیاری از کشورهای دنیا در سال های 1980 و 1900 با توسعه با سیاست های درونزا بدون توجه به هویت و فرهنگ بافت، مخالفت جدی شد و مخالفان اعلام کردند که با این کار انقطاع بین نسلی به وجود خواهد آمد؛ یعنی دیگر نمی توان گذشته خود را نشان داد و این بافت ها هویت هستند و توجه به آن ها باید مورد اهمیت قرار گیرد.
مدرس گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه در دهه 70 به اهمیت بافت ها توجه نشده است، اظهار کرد: دهه 70، دوره نوسازی نام گذاری می شود که در ایران دوره نوسازی، دوره بولدوزواری است. این دوره تفکر تخریب بزرگ مقیاس، خارج کردن جمعیت و بیرون راندن هر آن چه که در منطقه وجود دارد، است. این تفکر مبنای طراحی طرح تفصیلی بافت پیرامونی حرم مطهر نیز قرار می گیرد و به همین دلیل به سرعت شروع به خرید املاک منطقه می شود.
وی عنوان کرد: در آن دوره برخی از املاک با قدرت زور، فشار و توان مالی دولت سعی شد که خریداری شود و طرح را آغاز و عملیاتی کنند، طرح تفصیلی بافت پیرامونی حرم در سال 74 به تصویب می رسد، اما شورای عالی معماری و شهرسازی با شهرداری و نهادهای سطح محله با اختلاف مواجه می شود، همچنین متوجه می شوند که در سطح اجرا خیلی موفق نیستند که بخواهند فعالیت را از منطقه خارج کنند و در آن زمان طرح تفصیلی بافت پیرامونی حرم با مقاومت های نسبی مواجه می شود.
مدرس گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص شورای عالی معماری و شهرسازی، بیان کرد: شورای عالی معماری و شهرسازی از دهه 50 تشکیل شد، این سازمان هدایت شهرسازی در کشور را از همه لحاظ به عهده دارد، کمیسیون ماده پنج این سازمان در شهرها به ریاست استاندار آن استان تشکیل شد و براساس قانون، طرح های تفصیلی باید به کمیسیون ماده پنج شهر آمده و تصویب شود و بعد از تصویب طرح تفصیلی به شورای عالی معماری و شهرسازی می رود. دهه 70 تا 80، دهه نوسازی است و به همین دلیل خسارت زیادی از جمله فیزیکی، اجتماعی، کالبدی و اقتصادی به بافت زده شد. در قدیم مردم در این بافت ها کار و زندگی داشتند و بافت به این گونه به هم نریخته بود.
احیای مسیرهای قدیمی به حرم
رهنما با اشاره به اینکه طرح حریم رضوی فعلی که مشاور فعلی طرح را براساس ژنوم طراحی کرده است، قصد دارد مسیرهای قدیمی به حرم را احیا کند، خاطرنشان کرد: ضوابط طراحی نشان می دهد که ساکنین چقدر می توانند در بافت حضور داشته باشند، به عنوان مثال، اگر شما 150 متر زمین داشته باشید، اجازه ساخت ندارید، باید سازمانی وجود داشته باشد که تمامی این چنین املاک را خریده و یک پارچه بسازد و به دلیل اینکه دولت مالکین اصلی املاک را در سهام و ارزش افزوده املاک ساخته شده شریک نکرد، مردم نیز همراهی نکردند. حق مردم در آن روش رعایت نمی شد تا اینکه در دهه 70، شرکت مسکن سازان ثامن تشکیل شد.
مدیرکل سابق میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در خصوص مشکل طرح تفصیلی بافت پیرامونی حرم، ابراز کرد: به نظر من مشکل طرح تفصیلی بافت پیرامونی حرم؛ طرح، مجریان طرح، مشاور طرح و نهادهای ذی ربط و ذی نفوذ است. قلعه آب کوه نیز چنین مشکلی دارد و طرح برای آن تهیه شده، اما هیچ اتفاقی نیفتاده است، هیچ کدام از سازمان های ذی ربط و مردم منطقه حاضر نیستند که از حق خود گذشته تا مسئله ویرانه شهر مشهد حل شود. قلعه آبکوه در بهترین جای مشهد واقع است، با زمین های آن جا می توان 20 یا 30 طبقه ساخت و مهم ترین مسئله در این گونه موضوعات، اختلافات و ناهماهنگی دستگاه های ذی ربط و مردم منطقه است، چرا که هرکس باید به حق خود قانع باشد و وقتی هرکس ساز خود را بزند، هیچ وقت مدیریت یک پارچه شکل نمی گیرد.
مدرس گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه از سال 78 به بعد کم کم مخالفت و اختلافات بین مردم منطقه و سازمان های ذی ربط ادامه پیدا کرده و طرح تفصیلی بافت پیرامونی حرم قفل می شود، تاکید کرد: از طرفی شهرداری را در فرآیند مداخله شریک نکرده بودند، چرا که شهرداری باید پایان کار برای املاک ساخته شده، تنظیم کند. در سال 78، این بن بست ایجاد و شورای شهر روی کار آمد، یکی از فعالیت ما در آن زمان هماهنگی بین شهرداری و مسکن و شهرسازی بود، شهرداری ثامن در آن زمان تشکیل و با شرکت مسکن سازان و شهرداری یکی شدند و قرار بر این شد که این دو سازمان آورده خود را بیاورند و از منطقه خارج نکنند، فرآیند اجرای طرح از نوسازی به بهسازی تغییر پیدا کرد تا ضوابط تغییر کرده تا قابلیت اجرایی پیدا کنند، اما باز هم از نظر ماهیت طرح تغییری پیدا نکرد، بهعنوان مثال شهرک ها حذف شد و با این وجود باز هم روحیه نوسازی در طرح وجود داشته و تا دهه 80 به صورت کند ادامه پیدا کرد.
حفظ هویت سنتی و تاریخی و جریان زندگی در بافت
رهنما با اشاره به اینکه، منطقه در دهه 80 به صورت از هم گسیخته از منظر سیاسی، اجتماعی، فیزیکی و اجتماعی درآمد، تشریح کرد: به نظر من، دهه 80 تا 90 دهه «بهسازی» است، اما نه بهسازی به منظور و محتوای اصلی خود، چرا که به سازی عملا اجرا نمی شد، فشارهای مردمی در این دوره زیاد و سازمان های ذی ربط توجه شان به مشارکت مردمی بیشتر شد و در واقع در مرکز شهر مشهد، خیلی اتفاق خاصی رخ نداد، اما از دهه 90 به بعد تغییرات اساسی رخ داد و من دهه 90 را دهه «بازآفرینی» نام گذاری کردم، چرا که به لحاظ اندیشه و تفکر به سمت بازآفرینی رفته اند و در دهه 90 به سمت حفظ هویت سنتی و تاریخی بافت، حفظ افراد بومی بافت، جریان زندگی در بافت و... می روند. از شاخصه های قبلی، فرسوده بودن یک ملک بر مبنای عرض کم تر از 6 متر و وسعت هر قطعه کمتر از 200 متر مربع است که اگر استحکام بنا نداشته باشد، ملک فرسوده شناخته می شود، با این شاخصه ها کل بافت پیرامونی حرم، فرسوده تلقی میشد و بافت فرسوده را باید تخریب کرده و ساخت.
مدیرکل سابق میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با بیان اینکه از دهه 90 به بعد وقتی صحبت از بازآفرینی به میان می آید، شاخص ها به درآمد، اشتغال، هویت و... تغییر پیدا می کنند و اندازه گیری و ارزیابی این شاخص ها کار سختی است، گفت: نگاه تخریبی به سمت حفظ مناطق تاریخی، حفظ بومیان منطقه، زندگی بخشیدن به بافت، حفظ خانه های تاریخی و قدیمی و... می رود که این شاخص ها به عنوان توسعه محله ای و بازآفرینی هستند و پیاده روسازی یا مرمت کردن ها جزء اقدامات اصلی در این بافت محسوب می شود و این دیدگاه در شورای عالی معماری و شهرسازی در تهران حاکم و در سال 93 قانون بازآفرینی تصویب شد.انتهای پیام
واژه شناسی این خبر (طرح تفصیلی): ▲
طرحهای توسعه شهری، یک دسته از طرحهای شهرسازی میباشند که مسائل محیط طبیعی و مصنوع را در مقیاس شهری مورد مطالعه قرار میدهند و به چندین گروه اصلی تقسیم میشوند:
طرح گردشگری هنرهای دستی اقوام ایرانی مکانی برای اشتغال و سکونت هنرمندان است
(واژه طرح تفصیلی از دانشنامه آزاد ویکیپدیا)
واژه شناسی این خبر (دانشگاه فردوسی مشهد): ▲
دانشگاه فردوسی مشهد از دانشگاههای ملی و زیرمجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران است که بر اساس نام حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر و حماسهسرای ایرانی نامگذاری شدهاست. این دانشگاه که پیشنهاد بنیانگذاری آن به پیش از دهه بیست خورشیدی برمیگردد، سومین دانشگاه بنیان گذاشته شده در ایران بهشمار میآید که در سال 1398 جشن هفتادسالگی خود را برگزار کرد. دانشگاه فردوسی مشهد در زمان پهلوی از نظر علمی و آکادمیک زیر نظر دانشگاه جرجتاون قرار داشت. دانشگاه فردوسی مشهد با دارا بودن 13 دانشکده، 8 پژوهشکده، بیش از 25000 دانشجوی داخلی و بینالمللی و 814 عضو هیئت علمی، به عنوان یکی از بزرگترین دانشگاههای ایران و قطب علمی شرق کشور محسوب میگردد.
(واژه دانشگاه فردوسی مشهد از دانشنامه آزاد ویکیپدیا)
- نگاهی به زمین لرزه ها در 4 استان در پنجشنبه 9 فروردین 1403
- نرخ تبادل دلار آمریکا و روپیه هند امروز 0.07 درصد افزایش را تجربه کرد - پنجشنبه 9 فروردین 1403
- تغییرات نرخ تبادلات دلار آمریکا با ارزهای مطرح قاره اروپا - 1403/01/09
- خط روند تغییرات ارزش جهانی دلار آمریکا به سمت سطح مقاومت بالا متمایل شد – پنجشنبه 9 فروردین 1403
- قیمت طلای 18 عیار امروز پنجشنبه 9 فروردین 1403، 0.254 درصد افزایش داشت