به گزارش فارس، یک فیلمساز ایرانی ساکن بریتانیا، مستندی را تحت عنوان «کودتای 53» تهیه کرده است که در آن نقش مستقیم یک افسر سرویس اطلاعات مخفی انگلیس (ام آی 6) در کودتای 28 مرداد 1332 و بازگرداندن «محمد رضا پهلوی» به قدرت تأیید می شود. روزنامه انگلیسی گاردین در مقدمه این گزارش به پیش زمینه ای که امیرانی برای ساخت این مستند استفاده کرده اشاره کرد و نوشت که گزارشی تحت عنوان «چگونگی طرح ریزی نیروهای مشترک «ام آی 6» و «سیا» برای کودتا در ایران»، از نقش «نورمن دربیشایر» افسر سرویس اطلاعات مخفی انگلیس (ام آی 6) در هدایت کودتای 28 مرداد 1332 و احیای قدرت «محمد رضا پهلوی» پرده برداری کرده بود.


رازی از نقش «MI6» در کودتای 28 مرداد که آبزرور آن را حذف کرد


بنا بر گزارش گاردین، گزارش فوق، در نسخه 26 ماه می 1985 هفته نامه انگلیسی «آبزرور» منتشر شد اما به سرعت تمامی اسناد و شواهد موجود در آن ناپدید شد.


«کودتای53»؛ پرده برداری از توطئه انگلیس علیه مصدق


در مستند «کودتای 53» که قرار است در تاریخ 28 مرداد و شصت و هفتمین سالگرد کودتای 28 مرداد 1332 منتشر شود، «تقی امیرانی» با بررسی منابع مختلف و جستجو در اسناد و تصاویر و گفت وگوهای پخش نشده آرشیوی، به نقش برجسته دربیشایر و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) در کودتای ایران پی می برد.


این مستند در حالی نقش انگلیس را در این کودتای ایران تأیید می کند که بریتانیا تاکنون از پذیرفتن نقش خود در این رخداد، طفره رفته است.


طبق گزارش گاردین، در گزارشی که در هفته نامه آبزرور منتشر شده بود و سپس ناپدید شد، این واقعیت فاش شده بود که «نورمن دربیشایر» افسر سرویس مخفی انگلیس (ام آی 6) برای بازگردان شاه ایران بعنوان حاکم کشور در سال 1953 یک عملیات پنهانی و خشونت آمیز را انجام داده بود.


با این وجود تنها چند روز پس از انتشار این روزنامه، تمامی مدارک و شواهد این عملیات و هویت دربیشایر از تمامی مباحثات عمومی حذف شد.


امیرانی قبل از انتشار مستند کودتای 53 تصریح کرد: «ما هنوز هم نمی دانیم که چه کسی این اسناد را برای (هفته نامه) آبزرور فاش کرد و به چه دلیل چنین کاری کرد. ما فقط می دانیم که هرگونه مدارک مربوط به مصاحبه با دربیشایر به سرعت ناپدید شد و هیچ کس دیگر آن داستان را دنبال نکرد. این مسئله حکایت از پنهانکاری کامل از نقش انگلیس (در کودتای ایران) تا به امروز است».


مدت هاست که گمانه زنی های بین المللی درباره پیشینه کودتای 28 مرداد 1332 مطرح است. «وینستون چرچیل» نخست وزیر پیشین بریتانیا با دولت «محمد مصدق» نخست وزیر وقت ایران مخالف بود زیرا وی منافع بریتانیا را در صنعت نفت ایران تهدید می کرد.


آدم ربایی و شکنجه تکنیک مأمور «MI6» برای کودتا در ایران این گزارش می افزاید، هم اکنون با مستند کودتای 53 مشخص شده است که «ام آی 6» با همکاری «سیا» که به بازگردان محمد رضا پهلوی به قدرت امیدوار بود، خیلی بیشتر از اقدامات تحریک آمیز علیه دولت مصدق اقدام کرده است.


طبق این گزارش، در ماه ژوئن، اسنادی در آرشیو واشنگتن پیدا شد که نشان می داد چطور از نام ملکه الیزابت دوم به اشتباه برای ترغیب شاه ایران برای ماندن در ایران قبل از کودتای 28 مرداد استفاده می شده است. «کودتای 53» هم اکنون به وضوح نشان می دهد که انگلیس کودتای 28 را هماهنگ کرده بود و تا آدم ربایی و شکنجه و پرداخت پول برای آمدن به خیابان ها پیش رفته بود.


در مستند «کودتای 53»، امیرانی با همکاری «والتر مرچ» تدوینگر برجسته و زبردست آمریکایی و برنده سه جایزه اسکار به سراغ بایگانی ها می رود و با بسیاری از آنهایی که در این ماجرا دخیل بودند، مصاحبه می کند.


مرچ در خصوص مستند «کودتای 53» توضیح می دهد: «ما وقتی ساخت فیلم را شروع کردیم، هیچ چیز از اسرار دربیشایر یا رمز و رازهای موجود در این داستان سری نمی دانستیم و هیچ گونه اطلاعاتی در اختیار نداشتیم. هرچه جلوتر رفتیم، تقی کشف کرد. (پیش از این) عنصر هیجان و داستان پلیسی، بخشی از الگوی کار ما نبود که (در این پروژه) شامل بررسی گفت وگوهای پخش نشده آرشیوی می شد. این بیشترین مطالبی بود که تابحال باید بر روی آن می کردم-532 ساعت-بیش از دو برابر چیزی که من در فیلم «آخرالزمان» مدیریت کرده بودم».


اعترافاتی از مأمور «MI6» درباره کودتای 28 مرداد که هرگز پخش نشد گاردین در خصوص این مستند ادامه داد، نقطه عطف زمانی بود که امیرانی شواهد کلیدی را در یک تحقیق رها شده پیدا کرد. این تحقیق برای «پایان امپراطوری» یک سریال مستند شبکه گرانادا در اواسط دهه 1980 انجام شده بود. بخشی از این سریال مستند به ایران مربوط می شد که در آن مصاحبه ای با دربیشایر انجام گرفته بود که در آن این افسر «ام آی 6» جملاتی را به صراحت بیان کرده بود.


(تصویر شماره 1)


دربیشایر در آن بخش اعتراف کرد: «جلسه توجیهی من کاملاً ساده بود، به آنجا برو، سفیر را در جریان قرار نده و از سرویس اطلاعاتی (ام آی 6) برای هرپولی که ممکن است سرنگونی مصدق را به وسیله حقوقی و شبه حقوقی تضمین کند استفاده شود».

هزینه یک و نیم میلیون پوندی سرویس مخفی انگلیس برای کودتا در ایران
این افسر ام آی 6، سپس توضیح داد که «مقادیر زیادی پول، بیش از یک میلیون و نیم پوند» هزینه کرده است و ادامه داد: «من شخصاً دستور می دادم و ناآرامی های خیابانی را هدایت می کردم».


با اینحال، این مصاحبه داغ و مهم هرگز پخش نشده است. در فیلم امیرانی، بخش مربوط به دربیشایر توسط «رالف فینس» ایفای نقش می شود که خطوطی از نسخه سانسور شده پایان امپراطوری را ارائه می دهد.


مقاله 1985 آبزور به نوشته «نگل هاوکس» درست قبل از پخش فصل مربوط به ایران سریال «پایان امپراطوری» از شبکه 4، منتشر شد اما زمانیکه این برنامه پخش شد، اثری از دربیشایر و اعترافاتش موجود نبود.


یک هفته بعد از آن نیز، «جولیان بارنز» منتقد آبزرور، بررسی از این برنامه تلویزیونی انجام داد که هیچ اشاره ای به این بخش از اظهارات دربیشایر نکرد.


طبق این گزارش، امیرانی و مرچ و کارشناسان اطلاعاتی که این دو نفر با آنها رایزنی هایی را انجام داده اند به این نتیجه رسیدند که دولت انگلیس بعد از یک بررسی محرمانه به این قضیه ورود پیدا کرد و به تهیه کنندگان اجازه پخش مصاحبه با دربیشایر را نداد.


از طرف دیگر به رسانه ها از جمله آبزرور که در آن زمان «دونالد ترلفورد» سردبیری آن را برعهده داشت، نیز ابلاغ شده بود که دیگر به این موضوع نپردازند.


بر اساس این گزارش، دربیشایر همکاری نزدیکی با «استفان مید» افسر سیا داشت که در «پایان امپراطورری» نیز حضور داشت. او همتای بریتانیایی خود را یک فرد «بسیار شایسته می دانست که به زبان فارسی و فرانسه تسلط دارد».


آنطور که گاردین گزارش کرده است، یکی از حیرت آورترین شواهد موجود در مستند کودتای53 مربوط به نقش انگلیس در ربودن و قتل «محمد افشارطوس» افسر پلیس ایرانی می شود که این رخداد به عمد موجب تحریک ناآرامی ها در ایران شد و در نهایت به بازداشت و حبس مصدق در ماه آگوست منتهی شد.


در گفت وگوهای آرشیوی پخش نشده، دربیشایر مدعی می شود که «ذهن خوانی درستی از شخصیت اوباش ایرانی داشت».


دربیشایر در سال 1993 از دنیا رفت و «الیسون روپر» محقق پیشین گرانادا که بر روی «پایان امپراطوری» کار می کرد به همراه «مارک اندرسون» تهیه کننده و کارگردان به امیرانی گفتند که هیچ خاطره روشنی از مصاحبه با افسر ام آی 6 یا اتفاقی که برای این بخش افتاده ندارند.


طبق این گزارش، شاه که در تبعید در ایتالیا به سر می برد به ایران بازگشت که در آن زمان تحت فرماندهی «فضل الله زاهدی» ژنرال مورد تأیید سیا و ام آی 6 بود. در آمریکا، کودتای 28 مرداد بعنوان عملیات «آژاکس» و در بریتانیا به عملیات «چکمه» معروف است.