سبک زندگی غیر واقعی و لاکچری مردم در فضای مجازی

تهران (پانا) -  براساس گزارشی از مرکز پژوهش‌های مجلس و مرکز آمار ایران، فقط در تیرماه امسال، هر خانواده باید برای تأمین سبد غذایی مطلوب از منظر وزارت بهداشت، بیش از یک میلیون و 800هزار تومان برای خوراکی‌ها هزینه‌ می‌کرد. این رقم جدا از هزینه‌های تأمین مسکن، بهداشت و آموزش است.

به گزارش ایران، خیلی ها البته با دیدن تصاویر غیر واقعی زندگی های لاکچری در فضای مجازی، از فضای واقعی پشت عکس ها، سورپرایزها و دورهمی های پر زرق و برق بی خبرند. میل به مصرف شاید در شبکه های اجتماعی شدید به نظر برسد، اما واقعیت این است که حالا اجبار به تأمین نیازهای اساسی، جای خودش را به مصرف زدگی سال های گذشته داده است. اینکه این تغییر سبک تا چه اندازه مطلوب بوده و از هدررفت منابع جلوگیری می کند یا اینکه محدود شدن اجباری میل به خرید، از نظر اجتماعی چه تبعاتی دارد، در گفت و گو با اردشیر گراوند، جامعه شناس و استاد دانشگاه به بحث گذاشته شده که در زیر می خوانید.

زندگی ما آدم ها در فضای مجازی با زندگی واقعی فاصله زیادی دارد، گاهی می بینیم که نوعی مصرف گرایی شدید و تبلیغات مصرفی افراطی در شبکه های مجازی به نمایش گذاشته می شود که افراد را به یک زندگی مصرف زده تشویق می کند، فکر می کنید این تصویر تا چه حد درست است؟ آدم ها میل به مصرف دارند. مصرف گرایی اساساً بد نیست، اما افراط در مصرف هم باید حد و مرزی داشته باشد که به طور مستقیم به ویژگی های اقتصادی و اجتماعی خانوارها بر می گردد. مثلاً در اروپا، افراد به اندازه نیازهایشان خرید می کنند. براساس ویژگی های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جامعه هم مصرف می کنند، اما گاهی بیش از آنکه میزان مصرف تحت تأثیر عوامل درون خانواده باشد، از سیستم های بیرونی مثل تبلیغات و بازار تبعیت می کند. درواقع عوامل بیرونی، نیاز به مصرف و میزان آن را تعیین می کنند.

آیا عوامل بیرونی می تواند فراتر از شرایط اقتصادی خانوار هم تعیین کننده باشد؟ اگر افراد وضع مالی بهتری داشته باشند، خب توان رقابت در این بازار مصرفی را دارند، اما تعداد کمی هستند که باوجود سطح مالی پایین تر، همپای این عوامل جلو می روند، مثلاً قرض می گیرند یا از نیازهای اساسی شان می گذرند تا در این بازار عقب نیفتند.

تبلیغات افراطی و تشویق به خرید در شبکه های اجتماعی که اغلب تصویر دست کاری شده و واقعی هم از وضعیت خانوارها نشان نمی دهد، در شدت این میل تا چه اندازه تأثیرگذار بوده است؟ تبلیغات به این شدتی که می گویید من درهیچ کجا ندیده ام. حداقل در چند سال اخیرکمتر دیده شده است. در فضای مجازی بازار نیم بندی از کسب و کارها مشغول تبلیغ است که نمی توان به آن خرده ای گرفت. به هرحال همه ما نیاز به خرید داریم، اما درآمدمان در اندازه ای نیست که بتوانیم خرید افراطی انجام دهیم.

اگر خرید را به مثابه یک نیاز ببینیم، پس عدم ارضای آن هم تبعاتی دارد؟ قطعاً، افراد دچار افسردگی می شوند. البته عوارض آن بلند مدت است و در آینده ما شاهد جامعه ای پرخاشگر، ناامید، بی انگیزه، خودخواه و با عارضه های گسترده روانی می شویم. وقتی می گوییم نیاز، یعنی برآورده شدن آن نباید به تعویق بیفتد. این موضوع ربطی به تبلیغات ندارد. اگر فکری به حال تنظیم درآمد و نیازهای خانوارها بویژه جوانان نشود، باید عوارض روانی آن را هم بپذیریم. البته در آینده هم فرصت ترمیم این عوارض وجود ندارد.

وضعیت امروز جامعه را چطور ارزیابی می کنید؟ ما الان نسبت به بازار مصرفی عقب افتاده و از نقطه تعادل خارج شده ایم چراکه توان اقتصادی مردم کاهش یافته است. وقتی مردم هرچه تلاش می کنند، نمی توانند در این بازار رقابتی به نقطه تعادل برسند، دچار بیماری های روانی انفرادی می شوند که تبدیل به گفت و گوهای اجتماعی می شود. به مکالمات مردم دقت کنید که مدام می گویند نتوانستیم این را بخریم، نشد که این کار را انجام دهیم، در فروشگاه های خرید، سبدها کوچک شده، مردم مدام نرخ ها را چک می کنند، حرف هایشان حول محور قیمت هاست، نمی توانند از خریدشان لذت ببرند. چشم شان به سبد همدیگر است. یک نفر بیشتر پر کند، مورد قضاوت قرار می گیرد. این نیازها طبیعی است و باید از سوی نظام اقتصادی تأمین شود وگرنه عارضه های اجتماعی به دنبال خواهد داشت. این یک فوریت است. حتی خارج از فضای مجازی، شما به تبلیغات محیطی هم اگر دقت کنید، متوجه می شوید که در مقایسه با گذشته بسیار کمتر شده، تلویزیون هم اساساً کالاهای مورد نیاز و مواد غذایی را تبلیغ می کند، چون شرایطی وجود ندارد که مردم بخواهند مصرف زده شوند.

یعنی ما دچار مصرف زدگی نشده ایم؟ خیر، اتفاقاً من خوشحالم که حداقل در فضای مجازی کمی تبلیغات فراتر از نیازهای اساسی می شود، این خوب است. شخصاً در اتوبان تهران –کرج دقت کردم و جز یک بیلبورد کاشی، تبلیغ دیگری ندیدم، ما به فضای تبلیغات نیاز داریم. اما مسأله اینجاست که حتی شرکت ها و تولیدی ها هم دچار مشکلات مالی شده اند و نمی توان تنها یک سوی ماجرا را که مصرف کننده است، دید. وقتی مردم کمتر می خرند، حیات آنها هم به خطر می افتد. مردم الان درگیر رفع نیازهای اساسی مثل مسکن، خوراک، سلامت و آموزش شده اند. اینها نیازهای طبیعی است که حتی قشر متوسطی که امروز به دهک های پایین تر سقوط کرده با زحمت تأمین می کند. حتی دهک های پایین تر در همان تأمین مسکن مانده اند و نیازهای زیادی دارند که به تعویق افتاده است. بخشی به سلامت و بهداشت جامعه برمی گردد مثل چکاپ های سالانه، چند درصد مردم برای این کار هزینه می کنند؟ بخشی از آنها بیماری های روانی است. بخشی عقب افتادگی فرهنگی است. وقتی حتی نیازهای اولیه تأمین نشده، می توان انتظار داشت پدری برای فرزندانش به جای نان، کتاب بخرد؟ نیازهای فرهنگی مثل کتاب، تئاتر، سینما و سفر اینها اساسی است.

البته که ما با تصویر دیگری هم روبه رو هستیم، درجایی دیگر هنوز هم عده ای بیش از نیازهایشان مصرف می کنند. مواجهه با این دو قطبی شدید، چقدر بر روان مردم تأثیر می گذارد؟ شکاف های اقتصادی، برخی را دچار عقده های روانی کرده است. ما نباید وضعیت امروز را با گذشته مقایسه کنیم. آن زمان مردم میزان مصرفشان پایین بود، اما تبلیغات و تنوعی که امروز وجود دارد هم نبود و مردم از وضع زندگی شان رضایت داشتند. اما اکنون سبک زندگی تغییر کرده است. شما به عنوان یک خانم شاغل که هر روز سر کار می روید، باید بتوانید ماهی یک روسری برای خودتان بخرید، این نیاز اساسی است. اما آیا قادر هستید؟ اکنون 70 درصد مردم درگیر نیازهای واقعی شان هستند. چندی پیش عکس یک کتاب را که 40 هزار تومان قیمت داشت در صفحه مجازی ام به اشتراک گذاشتم، برایم جالب بود که حتی مخاطبان فرهنگی و متوسط به اولین نکته ای که دقت کرده بودند، نرخ کتاب بود و به صراحت نوشته بودند که نمی توانند بخرند. وقتی نظام هزینه تأمین نباشد، نظام تبلیغات بی تأثیر است.اما جامعه نیاز به تبلیغ و خرید دارد وگرنه مردم بیمار می شوند و تغییر این وضعیت درآینده نمی تواند مشکلات روانی امروز را درمان کند! باید دید میزان مصرف داروهای مسکن و مراجعه به روانپزشک و روانشناس تا چه میزان افزایش یافته است؟ اگرچه وضعیت درآمدی مردم حتی اجازه نمی دهد که برای درمان روح و روانشان به مشاوره بروند و این بسیار تهدید کننده است.