مطالبات مقامات ایران از بایدن

از اولین روز بهمن ماه که بایدن به عنوان چهل و ششمین رییس جمهوری آمریکا سوگند یاد کرد و وارد کاخ سفید شد تا به امروز بیش از یک ماه می گذرد اما سرنوشت توافق هسته ای همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد. برجام در بین 17 فرمان اجرایی روز نخست زمامداری بایدن به چشم نمی خورد و بعد از مدتی نیز، وی تاکید کرد عجله ای برای بازگشت به برجام ندارد.

در روزهای اخیر اما به تدریج شاهد چرخشی آشکار در رویکرد برجامی بایدن و تیم سیاست خارجی وی بودیم که اوج این تغییر نگرش روز جمعه اول اسفند در کنفرانس امنیتی مونیخ و نشست گروه هفت رقم خورد. در این نشست مجازی که شخصیت هایی چون «آنگلا مرکل» صدر اعظم آلمان و « امانوئل مکرون» رییس جمهوری فرانسه نیز حضور داشتند، بایدن تاکید کرد «ما آماده تعامل دوباره با گروه 1+5 درباره برنامه هسته‌ای ایران هستیم.»

رفع محدودیت‌های تردد دیپلمات‌های ایرانی در مقر سازمان ملل در نیویورک و نیز پس گرفتن دستور فعال سازی مکانیسم ماشه در شورای امنیت از دیگر اقداماتی بود که بسیاری را نسبت به بازگشت آمریکا به برجام و اجرای مجدد توافق خوشبین ساخت.

شاید بتوان این اقدامات بایدن را نشانه ای از حسن نیت و با هدف اعتمادسازی ارزیابی کرد اما در حقیقت مقامات ایران مطالبات مهم دیگری دارند. «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان روز یکشنبه سوم اسفند در یک مصاحبه‌ تلویزیونی به اقدام بایدن در پس گرفتن نامه ضد برجامی ترامپ در زمینه فعال سازی «مکانیسم ماشه» واکنش نشان داد. ظریف این اصطلاح را ساخته و پرداخته آمریکا دانست و گفت که چنین چیزی اصلا در برجام وجود ندارد و پس گرفتن درخواست فعال شدن مکانیسم ماشه از شورای امنیت، امتیاز به ایران محسوب نمی‌شود.

بنابراین اقدامات اخیر بایدن نتوانست رضایت دیپلمات ها و مسوولان عالی رتبه جمهوری اسلامی را به همراه داشته باشد. حتی ایده مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مبنی بر حضور آمریکا در گفت وگوهای ایران و 1+4 که مورد استقبال کاخ سفید قرار گرفت، هنوز مورد تایید ایران واقع نشده است. ظریف به تازگی در گفت‌وگو با شبکه «پرس تی وی» تاکید کرده که «آمریکا نمی‌تواند به برجام بپیوندد، مگر این‌که تحریم‌ها را لغو کند؛ تمامی تحریم‌ها باید لغو شوند.»

اهمیت دوگانه لغو تحریم و جبران خسارت

از نگاه ایران حتی بازگشت آمریکا به برجام نیز اگر به رفع تحریم منجر نشود، بی فایده و حتی به ضرر ایران است. در همین ارتباط رهبر معظم انقلاب 19 دی ماه در سخنرانی تلویزیونی تاکید کردند: اگر تحریم‌ها برداشته شد بازگشت آمریکا به برجام معنا می‌دهد البته مساله خسارت‌ها که جزو مطالبات ما است در مراحل بعدی دنبال خواهد شد، اما بدون رفع تحریم‌ها بازگشت آمریکا به برجام حتی ممکن است به ضرر کشور هم باشد.

همچنین حجت الاسلام والمسلمین «حسن روحانی» نیز در آستانه 22 بهمن و جشن چهل و دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، در دیدار سفرای خارجی مقیم تهران با بیان اینکه «امروز هیچ‌کس نمی‌تواند توقعی نسبت به ایران داشته باشد که چرا قدم اول را برنمی‌دارد»، تصریح کرد: فکر می کنم در این که چه کسی باید آغازگر باشد، جای تردیدی وجود ندارد. ما از تعهد خارج نشده ایم که گام اول را برداریم کشوری که سه سال از تعهد خارج شده و بر ملت ما بر خلاف مقررات بین المللی و تعهداتش در 2231 ظلم روا داشته، موظف است گام اول را بردارد.

کارشناسان بر این باورند اینکه ترامپ به رغم مخالفت های بین المللی به توافق پشت کرد و کارزار فشار حداکثری علیه ایران به راه انداخت، دولت جدید آمریکا در جایگاهی نیست که تهران را به کم کاری و قصور در برجام متهم کند. ایران حتی تا یکسال پس از خروج آمریکا از برجام و فشار تحریم علیه تهران به توافق هسته ای به طور کامل پایبند ماند.

پاینبدی کامل ایران به برجام را می توان در 17 گزارش سریالی «یوکیا آمانو» مدیرکل فقید آژانس بین المللی انرژی اتمی دید. ضمن اینکه ایران در بین کشورهای جهان، در رتبه‌های نخست همکاری با آژانس جای دارد و بنا بر ‌گزارش سازمان انرژی اتمی کشورمان، 88 درصد بازرسی‌های کل آژانس در سال 2019 مختص ایران بوده و این کشور بیش از یک‌پنجم فعالیت آژانس را به خود اختصاص داده‌است.

حتی در روزهای اخیر نیز باوجود پایان ضرب الاجل مجلس برای لغو تحریم ها، در جریان سفر یک روزه «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس به ایران، توافقی سه ماهه بین دو طرف امضا شد؛ توافقی که همکاری های داوطلبانه ایران با آژانس را در قالب پروتکل الحاقی کاهش داد اما به طور کامل قطع نکرد.

لغو تحریم اولویت نخست و جبران خسارت دومین اولویت

بایدن باید تصمیم خود را برای نجات برجام به عنوان توافقی که از نگاه طیف دموکرات یک دستاورد تاریخی است، بگیرد. در این میان علاوه بر لغو تحریم که اولویت نخست جمهوری اسلامی است، جبران خسارت نیز به عنوان اولویت دوم مطرح است.

«مایک پامپئو» وزیر امور خارجه ترامپ، آذرماه امسال مدعی شد که تحریم‌ها توانسته‌اند دسترسی ایران را به درآمدهای نفتی محدود کنند و افزود: «از ماه می سال 2018 (خروج آمریکا از برجام) مانع از دسترسی مستقیم ایران به بیش از 70 میلیارد دلار درآمد نفتی شدیم و ممانعت از این دستیابی را ادامه خواهیم داد تا از دسترسی به سالانه 50 میلیارد دلار از سوی ایران جلوگیری کنیم».

این تنها بخشی از خساراتی است که پمپئو ادعا می کند به حوزه نفتی ایران وارد کرده است. ظریف نیز روز یکشنبه سوم اسفند در مصاحبه‌ تلویزیونی خود به موضوع خسارات ناشی از تحریم ها بر ایران پرداخت و گفت که «پس از لغو تحریم‌ها توسط آمریکا و بازگشت به توافق هسته‌ای 2015، انتظار می‌رود دولت جو بایدن در ازای خسارت یک تریلیون دلاری اقتصاد ایران، غرامت پرداخت کند.»