نحوه برخورد امام رضا(ع) با روایات مشکل

(تصویر شماره 1)به گزارش ایکنا، حجت الاسلام والمسلمین یاسین پورعلی، پژوهشگر و حدیث پژوه حوزوی، 19 فروردین ماه در نشست علمی «شیوه های حل مشکل الحدیث عیون اخبار الرضاﷺ»، گفت: حدیثی که مفهوم ظاهری ارائه شده در آن شامل مطالب پیچیده ای است که مخاطب در نمی یابد و یا با یافته های پیشینی ما ناسازگار است، مشکل الحدیث گفته می شود.

وی افزود: از بیشتر ائمهﷺ در تبیین احادیث مشکل، مطالبی رسیده است؛ امام علیﷺ احادیث پیامبر و ائمه بعدی هم احادیث ائمه قبلی را تبیین کرده اند و امام رضاﷺ هم احادیث مشکل ائمه ماقبل خود را؛ مثلا از امام علیﷺ در مورد روایت پیامبر پرسیدند که «غَیِّرُوا الشَّیْبَ وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْیَهُودِ» و امام آن را تبیین کردند. یا امام سجادﷺ حدیث «من کنت مولاه» را تبیین فرمودند البته شدت و ضعف دارد. در مورد امام صادقﷺ موارد متعدد است مثلا در مورد حدیثی که پیامبر فرمود: «الست اولی ...» آیا من به شما از خودتان سزاوارتر نیستم، را تبیین کردند.

پورعلی بیان کرد: در دوره امام رضاﷺ اوج مباحث کلامی و تضارب آراء بوده و امام به سؤالات مردم در بحث مشکل الاحادیث پاسخ می دادند که البته این سؤالات گاهی از ائمه قبلی هم پرسیده شده بود و ائمه جواب داده بودند. تبیین احادیث اجداد طاهرین ائمه از جمله وظایف ایشان بود و اصحاب ائمه هم طوری تربیت شده بودند که به سؤالات مردم از جمله مشکل الاحادیث پاسخ می دادند؛ کسانی مانند یونس عبدالرحمان، محمدبن سنان. همچنین این اصحاب طوری تربیت شده بودند که هر حدیثی را که احساس می کردند، مشکلی دارد سراغ امام رفته و تبیین آن را درخواست می کردند نه اینکه همینطوری بپذیرند.

وی با بیان اینکه ائمه برای تبیین احادیث مشکل و یا معضل، شاگرد تربیت کرده بودند، افزود: مشکل الحدیث امری نسبی بوده و ممکن است برای فردی حدیثی مشکل تلقی شود ولی برای استاد دیگری این طور نباشد؛ البته قرائنی و اماراتی در این زمینه وجود دارد؛ مثلا اگر حدیثی مورد شرح زیادی از سوی متکلمان، فلاسفه و علما مواجه شود می تواند مشکل باشد؛ اماره دیگر سؤال روات از محضر ائمهﷺ است یعنی مشکلی در حدیث بوده که صحابی سراغ امام رفته و جویای تبیین آن شده است.

شیوه تبیینی

پورعلی با اشاره به رویکردهای مواجهه با احادیث مشکل، اضافه کرد: چند رویکرد را می توان تصور کرد؛ یکی شیوه تبیینی است که قرینه های محکم عقلی و نقلی را برای آن می آوریم؛ دیگری شیوه تأویلی است؛ مثلاً در احادیث آمده با بانوان مشورت و بعد مخالفت کنید، شمس تبریزی گفته در اینجا منظور کنایه از نَفس است، یعنی در تصمیم گیری اسیر هوای نفس نشوید.

پورعلی بیان کرد: البته اگر تأویل گر امام معصوم باشد می پذیریم ولی اگر غیرمعصوم باشد نمی پذیریم. حدیثی از پیامبر است که با ایام دشمنی نکنید تا ایام با شما دشمنی نکند؛ از امام هادیﷺ پرسیدند منظور از این ایام چیست؟ امام فرمودند: نحن «الایام».

وی افزود: شیوه سوم شیوه توقف است؛ یعنی حدیث را نمی فهمیم بنابراین فهم آن را باید به خود اهل بیتﷺ برگردانیم مانند حدیث طینت؛ البته توقف در مورد اهل بیت معنا ندارد همچنین شیوه دیگر هم انکاری است یعنی محدثان وقتی بوی جعل و تحریف از حدیثی دیده اند آن را منکر شدند.

پورعلی به ذکر مثال هایی پرداخت و بیان کرد: نقل شده وقتی پیامبرﷺ امام علیﷺ را به امامت منصوب فرمودند، عده ای از ملائکه و مردم آن را نپذیرفتند و خداوند آنها را به شکل قورباغه مسخ کرد؛ امام رضاﷺ فرمودند این افتراست؛ ملائکه، رسل خدا مانند موسی و عیسی و سایر انبیاءﷺ هستند و ملائکه کجا و این سخنان کجا؟. روایت دیگری بیان شده است که از امام پرسیدند مردم می گویند ستاره زهره زنی بوده که هاروت و ماروت با او زنا کردند و ستاره سهیل هم عشار بود و به زور از مردم مالیات می گرفت؛ امام فرمود اینها دروغ است و سهیل و زهره، دو ستاره هستند، امام قاعده کلی فرمود که اگر خدا بخواهد دشمنش را مسخ و یا عذاب کند آنها را به شکل نور نمی آفریند.

وی افزود: حدیث دیگری از ابراهیم بن ابی محمود نقل است که مردم نقل می کنند پیامبر فرمود خداوند هر شب جمعه به آسمان این دنیا می آید؛ امام خیلی ناراحت شدند و فرمودند خدا اینها را لعنت کند که دروغ بر پیامبر می بندند، پیامبر فرمودند که خداوند ملائکه را در شب های عادی در ثلث آخر و در شب جمعه در ثلث اول می فرستد.

عناد نسبت به اهل بیتﷺ

پور علی تصریح کرد: روایت دیگر نقل است که اهل تسنن به ما نسبت مشبهه و جبر می دهند زیرا از اجداد شما روایاتی رسیده که می گویند شیعیان این حرفها را زده اند، امام پرسیدند که این اخبار از ائمه زیاد است یا از پیامبر و وقتی راوی گفت از پیامبرﷺ ایشان فرمودند: پس چرا نمی گویند که پیامبر قائل به جبر و مشبهه بود؟ اگر این را به پیامبر نسبت نمی دهند پس چرا به اجداد ما نسبت می دهند و این نشانه لجاجت و عناد آنها است؛ امام فرمودند این احادیث را غُلات درست کرده اند.

وی با بیان اینکه اصل رفع مشکل الحدیث شیوه تبیینی است و نه انکاری، افزود: گاهی امام به تقطیعات روایات اشاره کرده است، مثلا حسین بن خالد گفته از امام پرسیدم که اهل تسنن می گویند خدا آدم را علی صورته خلق کرد یعنی شبیه خود آفرید؛ امام فرمودند که اول این حدیث یعنی شأن صدور آن حذف شده است؛ دو نفر فحش می دادند و پیامبر این دو نفر را دید که به هم فحش می دهند، یکی فحش می داد که قبح الله وجهک و وجه من یشبهک؛ یعنی خدا چهره تو و کسانی که شبیه تو هستند را سیاه کند؛ پیامبر به آن فرمودند که ان الله خلق آدم علی صورته؛ یعنی فرمایش پیامبر ناظر به این مسئله است.

وی اضافه کرد: همچنین روایت از امام صادقﷺ نقل شده است که گفته اند وقتی امام زمان بیاید فرزندان افرادی که امام حسینﷺ را کشتند، هم می کشد، راوی این مطلب را از امام رضاﷺ پرسید و امام فرمودند: بله درست است چون ذریه آنها به فعل پدرانشان راضی بودند و به آن افتخار می کردند و هر کسی به فعل افراد دیگر راضی باشد گویا آن را انجام داده است. اینکه امروز برخی به اعدام منافقان ایراد می گیرند می توانند مشمول چنین افرادی باشند. امام تأکید کردند اگر کسی را در مشرق بکشند و من در مغرب خوشحال شوم شریک در گناه آنان خواهم بود.

پورعلی اضافه کرد: راوی خدمت امام رضاﷺ رسید و پرسید از اجداد شما نقل است که اگر کسی جماع کند و یا غذا بخورد باید کفاره جمع بدهد در حالی که روایات دیگری وارد شده که باید کفاره واحد بدهد، امام فرمودند: آن موردی که گفته سه کفاره دارد چون از حرام روزه را باطل کرده و مورد بعدی از حلال. یا از امام پرسیدند که نظر شما در مورد اینکه گفته شده مؤمنان خدا را در بهشت ملاقات و زیارت می کنند چیست؟ امام فرمودند که خداوند طاعت پیامبر و زیارت او در دنیا و آخرت را زیارت خود نامیده و فرموده هر کسی پیامبر را اطاعت کند خدا را اطاعت کرده و هر کسی هم پیامبر را زیارت کند خدا را زیارت کرده است بنابراین منظور از زیارت خدا در بهشت زیارت رسول الله است.

انتهای پیام