توافق ایران و عربستان گل به خودی امریکا بود

به گزارش ایران اکونومیست، «روزنامه ایران» در ادامه نوشت: این توافق واکنش هایی را از سوی دولت های مختلف جهانی در پی داشت؛ تمامی کشورهای عربی و منطقه ای از این توافق استقبال کرده اند؛ روسیه به ایران و عربستان تبریک گفت و برخی کشورهای اروپایی آن را گامی مثبت در آینده صلح بین المللی به خصوص در خلیج فارس قلمداد کردند.

عربستان بعد از تحمل شکست های مختلف در منطقه به خصوص ناکامی در شکست مردم یمن و شکست استراتژیک در سوریه به دنبال احیای روابط خود با این دو کشور و معرفی خود به عنوان رژیمی صلح طلب در منطقه است. تجارب 10 سال اخیر به مقامات سعودی این را آموخت که توانایی حذف یا به چالش کشیدن ایران را ندارند و باید با این واقعیت کنار بیایند که ایران یک قدرت بزرگ منطقه ای است. از سویی ایران همواره به دنبال روابط مثبت در قالب بازی حاصل جمع مثبت بوده است. ایران، عربستان را به عنوان یک کشور اثرگذار منطقه ای که تأثیرگذاری زیادی بر روندهای جهان عرب دارد، می شناسد و همواره به دنبال روابط مسالمت آمیز با این کشور بوده است. از سوی دیگر بازیگر سومی که نقش میانجیگر را در این توافق داشته، چین است. چین با دو طرف توافق روابط گسترده اقتصادی دارد و به دنبال حفظ روابط خود با منطقه و عدم تنش در خلیج فارس است. چین نظم امنیت منطقه ای مبتنی بر صلح را یک راهبرد استراتژیک برای خود تعریف کرده و همواره به دنبال برقراری نظم مطلوب در منطقه خاورمیانه به طور اعم و خلیج فارس به طور اخص است. چینی ها در راستای راهبرد اقتصادی خود به دنبال حفظ جایگاه تجاری خود در نظم بین الملل هستند که محرک آن موضوع انرژی در خلیج فارس است. کشورهای خلیج فارس قطب انرژی جهان هستند و تنش در این منطقه مستقیم و غیرمستقیم به چین مرتبط خواهد بود. در نتیجه اندیشمندان و نظریه پردازان مختلف به این توافق واکنش نشان دادند؛ در همین راستا استفان والت، استاد روابط بین الملل دانشگاه هاروارد در مقاله ای در نشریه فارن پالسی به ارزیابی خود از توافق صورت گرفته می پردازد که در این مطلب به بخش هایی از آن پرداخته شده است.

استفان والت می نویسد: اگر این توافق پایبند بماند، یک معامله بسیار بزرگ است. مهمتر از همه، این یک زنگ بیدارباش برای دولت بایدن و بقیه تشکیلات سیاست خارجی ایالات متحده است، زیرا این کار ناتوانی سیاست های تحمیلی امریکا را که مدت هاست سیاست خاورمیانه ای این کشور را فلج کرده، آشکار می کند. همچنین نشان می دهد که چین چگونه تلاش می کند خود را به عنوان نیرویی برای صلح در جهان معرفی کند، ردایی که ایالات متحده در سال های اخیر عمدتاً آن را رها کرده است.

والت در ادامه به نقش چین در برقراری توافق و ایفای نقش میانجگیر می پردازد و می گوید: حال ببینیم که چین چگونه این کار را انجام داد؟ تلاش ها برای کاهش تنش بین ریاض و تهران مدتی بود که در حال انجام بود، اما چین توانست وارد عمل شود و به دو طرف برای دستیابی به توافق کمک کند، زیرا رشد اقتصادی چشمگیر این کشور نقش فزاینده ای را در خاورمیانه به آن بخشیده است. مهمتر از آن، چین می تواند میان ایران و عربستان سعودی میانجی گری کند، زیرا این کشور روابط صمیمانه و تجاری با اکثریت کشورهای منطقه دارد. چین روابط دیپلماتیک دارد و با همه طرف ها تجارت می کند؛ با مصر، عربستان سعودی، اسرائیل، کشورهای حاشیه خلیج فارس و دولت اسد هم ارتباط دارد. این گونه است که یک قدرت بزرگ اهرم خود را به حداکثر می رساند.

وی در ادامه به انتقاد از سیاست های ایالات متحده در قبال خاورمیانه می پردازد و می نویسد: این گونه است که یک قدرت بزرگ اهرم خود را به حداکثر می رساند؛ شما در ظاهر نشان می دهید که اگر آنها مایل به همکاری با شما باشند، حاضرید با دیگران کار کنید؛ اما روابط شما با دیگران به آنها یادآوری می کند که گزینه های دیگری نیز دارید. والت در ادامه می نویسد: ایالات متحده با برخی از کشورها در خاورمیانه «روابط ویژه» دارد و با برخی دیگر، بویژه ایران، اصلاً رابطه ای ندارد. نتیجه این است که رژیم هایی مانند مصر، اسرائیل یا عربستان سعودی حمایت ایالات متحده را بدیهی می دانند و به تهدیدهای ناشی از آن چندان اعتنایی نمی کنند؛ خواه موضوع، حقوق بشر در مصر باشد، جنگ عربستان در یمن، یا جنگ طولانی و وحشیانه اسرائیل علیه فلسطین. درعین حال، تلاش های عمدتاً بیهوده امریکا برای منزوی کردن و سرنگونی جمهوری اسلامی راه به جای نبرده است. واشنگتن اساساً ظرفیتی برای شکل دهی به برداشت ها، اقدامات یا مسیر دیپلماتیک ایران در اختیار ندارد. این سیاست محصول تلاش های بیهوده کمیته روابط عمومی امریکا-اسرائیل یعنی بنیاد دفاع از دموکراسی ها است. این توافق ممکن است واضح ترین نمونه از یک گل به خودی در دیپلماسی معاصر ایالات متحده باشد و نشان دهنده این است که واشنگتن نمی تواند کار زیادی برای پیشبرد صلح یا عدالت در منطقه انجام دهد؛ در نتیجه میدان را برای پکن باز گذاشته است. استاد دانشگاه هاروارد به تأثیر توافق ایران و عربستان بر روند رقابت های چین و امریکا درآینده اشاره می کند و می نویسد: توافق عربستان و ایران همچنین ابعاد مهمی از رقابت نوظهور چین و امریکا را برجسته می کند؛ آیا واشنگتن یا پکن توسط دیگران به عنوان بهترین راهنما برای نظم جهانی آینده دیده خواهند شد؟ با توجه به نقش جهانی پررنگ ایالات متحده از سال 1945، امریکایی ها عادت کرده اند که تصور کنند اکثر کشورها از آنها پیروی می کنند، حتی زمانی که نسبت به کاری که امریکا انجام می دهد، با احتیاط مواجه می شوند. چین می خواهد این معادله را تغییر دهد و نشان دادن خود به عنوان منبع محتمل تر صلح و ثبات بخش کلیدی این تلاش است. والت می نویسد: به عنوان یک قاعده، اکثر دولت های جهان خواهان صلح هستند و نمی خواهند خارجی ها وارد کارشان شوند و به آنها بگویند که چه کار کنند. در 30 سال گذشته یا بیشتر، ایالات متحده بارها اعلام کرده است که سایر دولت ها باید مجموعه ای از اصول لیبرالی (انتخابات، حاکمیت قانون، حقوق بشر، اقتصاد بازار و غیره) را بپذیرند و به نهادهای مختلف تحت رهبری ایالات متحده بپیوندند. به طور خلاصه، تعریف ایالات متحده از «نظم جهانی» ذاتاً تجدیدنظرطلبانه بوده است؛ واشنگتن عنوان می کند به تدریج تمام جهان را به سوی آینده ای لیبرال مرفه و صلح آمیز هدایت خواهد کرد. روسای جمهور دموکرات و جمهوری خواه از ابزارهای مختلفی برای پیشبرد این هدف استفاده کردند و گهگاه از نیروی نظامی برای سرنگونی دیکتاتورها و تسریع روند استفاده می کردند، اما نتایج چندان مطلوب نبوده اند؛ برای نمونه می توان از اشغال های پرهزینه، دولت های شکست خورده، افزایش جنبش های تروریستی جدید، افزایش همکاری بین خودکامه ها و فجایع انسانی نام برد. تهاجم روسیه به اوکراین را هم باید به این فهرست اضافه کرد، زیرا تصمیم روسیه برای حمله، تا حدی پاسخی به تلاش های نسنجیده ایالات متحده برای وارد کردن اوکراین به ناتو بود. هر چقدر هم که این اهداف به صورت انتزاعی مطلوب باشند، نتایج مهم هستند و بیشتر فاجعه آمیز بوده اند. وی در ادامه به روند روبه رشد چین در نظام بین الملل از 1970 به بعد اشاره کرده و می نویسد: چین رویکرد متفاوتی در پیش گرفته است. این کشور از سال 1979 واقعاً هیچ جنگی انجام نداده است و بارها تعهد خود را به حاکمیت ملی و عدم مداخله اعلام کرده است. والت با بیان این مطلب می گوید: به خاطر فرهنگ لیبرالی که امریکا در نظر دارد به سایر نقاط جهان صادر کند، کشورهای مختلف در برابر این رویکرد مقاومت می کنند و چین را فرصتی می دانند که می توان با این کشور وارد رابطه و معامله شد. علاوه بر این، اکثر کشورهای جهان می دانند که جنگ بیشتر برای تجارت بد است و اغلب بر منافع آنها تأثیر منفی می گذارد. آنها نمی خواهند ببینند رقابت قدرت های بزرگ از کنترل خارج می شود، زیرا معتقدند درگیری چین و امریکا عواقب منفی برای آنها خواهد داشت. بنابراین، در دهه های آینده، بسیاری از دولت ها ترجیح می دهند پشت سر هر قدرت بزرگی که به نظر می رسد احتمال بیشتری برای ترویج صلح، ثبات و نظم دارد، جمع شوند. با همین منطق، آنها تمایل دارند از هر قدرت بزرگی که معتقد است صلح را مختل می کند، فاصله بگیرند. قبلاً این رویکرد را دیده بودیم. در حالی که ایالات متحده بیش از 20 سال پیش برای حمله به عراق آماده می شد، متحدانش در آلمان و فرانسه با مجوز شورای امنیت سازمان ملل متحد برای استفاده از زور مخالفت کردند، زیرا آنها معتقد بودند که یک جنگ بزرگ در خاورمیانه در نهایت به آنها ضربه و صدمه می زند که در واقع همین طور هم شد. درس آشکار برای دولت بایدن این است که به جای تعریف موفقیت سیاست خارجی بر اساس تعداد جنگ هایی که برنده می شود، تعداد تروریست هایی که می کشد یا تعداد کشورهایی که با امریکا همسو شدند، توجه بیشتری به تنش زدایی، جلوگیری از جنگ و پایان دادن به درگیری ها اختصاص دهد. اگر ایالات متحده به چین اجازه دهد تا به عنوان یک قدرت بزرگ روابط خود با دیگران را گسترش دهد و با چنین عنوانی شهرت پیدا کند، متقاعد کردن دیگران برای همسویی با امریکا دشوارتر خواهد شد. در نهایت والت عنوان می کند: کاهش تنش بین عربستان سعودی و ایران یک تحول مثبت است که خطر درگیری جدی در یک منطقه استراتژیک را کاهش می دهد. بنابراین، حتی اگر پکن از این طریق اعتباری را در عرصه بین الملل کسب کند، بازهم باید از این تنش زدایی جدید استقبال کرد. پاسخ مناسب ایالات متحده این است که از نتیجه آن غصه نخوریم؛ در این صورت می توان گفت که اراده واقعی برای رقم زدن جهانی صلح آمیز وجود دارد.