به گزارش خبرنگار رادیو و تلویزیون خبرگزاری فارس، در این نشست دکتر زهرا ابوالحسنی چیمه دانشیار پژوهشکده تحقیق و توسعه سمت، گزارشی از پژوهش «خشونت کلامی در سریال های منتخب سیما» ارائه کرد.
*سال هاست خشونت کلامی در بسیاری از بافت های ارتباطی جای خشونت فیزیکی را گرفته است
در ابتدای نشست دکتر فاطمه عظیمی فرد، مدیر گروه زبان، هنر و زیبایی شناسی رسانه مرکز تحقیقات صداوسیما گفت: خشونت و پرخاشگری تنها به خشونت فیزیکی محدود نمی شود، بلکه لایه های متعددی از رفتارهای انسانی را در برمی گیرد که گاهی در ساختار فرهنگی جامعه پنهان می شوند؛ خشونت زبانی یکی از این لایه هاست. در این پژوهش تلاش شده است ضمن توجه به مباحث زبان شناختی مرتبط با خشونت زبانی همچون نزاکت یا ادب زبانی و وجهه، وضعیت بروز خشونت زبانی در مجموعه های تلویزیونی بررسی شود.
دکتر زهرا ابوالحسنی چیمه، پژوهشگر طرح، در ابتدا ضمن اشاره به آیه هشتادوسه سوره بقره (با مردم با خوشزبانی سخن بگویید) گفت: سالهاست موضوع خشونت کلامی در بسیاری از بافت های ارتباطی جای خشونت بدنی یا فیزیکی را گرفته است. انسان متمدن آموخته است که چگونه خشم درونی خود را نه تنها در واژهها بریزد بلکه گاه واژه هایی انتخاب کند که ظاهر ملایم و آرامی دارند.
وی افزود: یکی از جدی ترین شاخص های هویت و هویت سازی زبان است. فرهنگ جامعه و رشد فرهنگی جامعه با زبان
یکی از موقعیت هایی که نقش زبان در آن بسیار بزرگ است برنامه های تلویزیونی است.
صورت می پذیرد و خوب و بد هویت افراد جامعه درگرو زبان است. یکی از موقعیت هایی که نقش زبان در آن بسیار بزرگ است برنامه های تلویزیونی است. محیط زبانی یک طرفه که در آن تلویزیون فرستنده و مخاطب دریافت کننده پیام است. دهه 1950 وقتی تلویزیون سراسری شد همین توجهات به سمت آن رفت. اگرچه بیشتر تحقیقات در خصوص تأثیر تلویزیون بر کودکان بود، اما توجه عمومی به طورکلی بر خشونت تلویزیون و تأثیرات آن بر مخاطب بود. اگر برای جامعه تعامل فرهنگی و بینافرهنگی با وساطت رسانه و با نقش پررنگ زبان، مهم است و اگر جامعه تفاهم و درک و احترام میان انسانها را عالی می شمرد؛ پس به نقش رسانه
اگر برای جامعه تعامل فرهنگی و بینافرهنگی با وساطت رسانه و با نقش پررنگ زبان، مهم است و اگر جامعه تفاهم و درک و احترام میان انسانها را عالی می شمرد؛ پس به نقش رسانه بیش ازپیش توجه می کند.
بیش ازپیش توجه می کند. هرچند ممکن است در نگاه اول بسیاری از موارد خشونت کلامی با توجه به بافت و نوع برنامه قابل قبول به نظر برسد اما کثرت کاربرد آن ها بر مخاطب تأثیرگذار است. در فضایی که زبان فرهنگساز و خوب و بد جامعه درگرو فرهنگ است، توجه به زبان و رفتار زبانی یکی از جدیترین و بااهمیتترین مسائل زندگی است.
دکتر ابوالحسنی خشونت کلامی را این گونه تعریف کرد: خشونت کلامی؛ یعنی حمله به خود پنداره شخص دیگر، به جای یا علاوه بر حمله به موقعیتش در موضوع موردبحث. حمله به خود پنداره دیگری ممکن است توهین به شخصیت، شایستگی، سابقه یا شکل ظاهری دیگری باشد. خشونت یا پرخاشگری کلامی همچنین ممکن است به عنوان سوءاستفاده (تلاش برای آسیب رساندن به دیگری)، اذیت کردن، تمسخر، تهدید، فحش یا نشانه های غیر کلامی (رفتارهای اشارهای که ازنظر عملکردی معادل کلمات هستند) بیان شود.
دکتر ابوالحسنی افزود: برای تهیه مصادیق خشونت کلامی در سریال ها با بهره گیری از بیش از صد پژوهش خارجی و داخلی و پنج نظریه ادب و بی ادبی کلامی؛ جدول مصادیق خشونت کلامی در دو حوزه مستقیم و غیرمستقیم و بی ادبی کلامی احصا شد و بر اساس آن 9 سریال از سه شبکه یک و دو و سه در سال 1400 بررسی شدند. ویژگی هایی نظیر جنسیت، سن، شغل، موقعیت اجتماعی، وضعیت اقتصادی، جذابیت ظاهری، نسبت و ... درمورد فرد مرتکب خشونت کلامی (پرخاشگر) و مخاطب/ مخاطبین (قربانی) وی استخراج و ثبت گردید.
چنانچه داده نشان می دهد، از این میان شاخص عصبانیت گویی زیربنای اکثر بازنمودهای خشونت است و از میان پنج شاخص بیشترین ارتکاب را دارد.
وی ادامه داد: همچنین زمان و مکان (صحنه) وقوع خشونت کلامی موردتوجه بود. نحوه بازخورد قربانی به خشونت کلامی نیز یادداشت شد. داده های حاوی خشونت کلامی مشخص، جمع آوری و فیش برداری شده و بر اساس نوع خشونت کلامی در گروه های متفاوت شامل: تمسخر، توهین و ناسزاگویی، عصبانیت، لعن و نفرین، تهدید، لحن دستوری و قلدرمآبانه، لحن جدی، شاکی، ناراحت، صدای بلند، کنایه، بیمحلی و سکوت طبقه بندی شده اند.
وی افزود: چنانچه داده نشان می دهد، از این میان شاخص عصبانیت گویی زیربنای اکثر بازنمودهای خشونت است و از میان پنج شاخص بیشترین ارتکاب را دارد.
از شاخص های خرد و از بین 22 شاخص خشونت دشنام، توهین، تمسخر، فریاد، لحن دستوری، تهدید، عصبانیت و کنایه یا طعنه (بدون ترتیب) بیشترین کاربرد را در سریال های منتخب داشتند.
ابولحسنی ادامه داد:انواع خشونت کلامی سریال های سیما در دو حوزه مستقیم و غیرمستقیم و اندکی در بی ادبی کلامی قابل تقسیمبندی است. از شاخص های خرد و از بین 22 شاخص خشونت دشنام، توهین، تمسخر، فریاد، لحن دستوری، تهدید، عصبانیت و کنایه یا طعنه (بدون ترتیب) بیشترین کاربرد را در سریال های منتخب داشتند. سهم نفرین و غیبت به نسبت کمتر از سایر شاخص هاست و بعدازآن دو به هم زنی و خشونت بسیار کمتر و شایعه پراکنی و تجاوز کلامی به حریم خصوصی افراد تقریباً وجود نداشت. از میان این شاخص ها عصبانیت، توهین، لحن دستوری و تمسخر از مقوله کلان خشونت مستقیم، و کنایه از مقوله کلان خشونت غیرمستقیم رایجترین های نوع خشونت کلامی سریال های سه شبکه بودند.
دکتر ابوالحسنی گفت: خشونت کلامی هرگز به صورت صفر و یک نیست بلکه طیفی وجود دارد از خشونت کلامی نرم و ملایم تا شدید و زننده. به همین دلیل بیادبی در ملایمترین نوع خشونت و دشنام و ناسزا در شدیدترین آن دو سر طیفی از خشونت کلامی هستند. مشاهده گردید روابط بین عامل خشونت کلامی و قربانی بسیار متأثر از قدرت و شرایط اقتصادی طرفین است؛ به گونه ای که عامل خشونت کلامی در مواجهه با قربانی خشونت کلامی به پشتوانه قدرت و ثروت خود سخن می گوید و دلگرم به سابقه خانوادگی خود است ولی در مقابل، قربانی به منطق و توانمندی های خود متکی است (ویژگی های تربیتی، مهارت های فردی، نقاط قوت شخصیتی، استقلال و خودساختگی و نظایر آن) و به دلیل اعتمادبه نفس می تواند از موضع خود دفاع نماید و جهت خشونت کلامی را تغییر دهد و وارد سلسله گفتگوهای رفت و برگشتی با عامل اولیه گردد.
*بار خشونت و یا دست کم بی ادبی کلامی در اکثر سریال های صداوسیما سنگین است
نوع بی ادبی فرزندان با والدین در سریال ها منتخب سیمای ملی از جنس «صراحت و رک گویی» است
خشونت کلامی در سطوح مختلف جامعه و در محیط های فیزیکی متنوعی رخ می دهد: خانواده، محیط کار، فضای دوستانه و گروه همسالان و... . نکته قابل توجه این که مشاهده گردید نوع و میزان خشونت کلامی تحت تأثیر رعایت ادب و روابط قدرت است. مثلاً نوع بی ادبی فرزندان با والدین در سریال ها منتخب سیمای ملی از جنس «صراحت و رک گویی» است (مثلاً فرزند به پدر و امثال آن)، شکستن حرمت ها فقط در حد مخالفت با نظرات و شیوه زندگی و تفکر والدین، بیمحلی، اجتناب از پاسخگویی و ... است و نه توهین و تمسخر و دشنام و نفرین و ادا درآوردن. آمارِ به شدت پایینتر موارد «بی ادبی» نسبت به خشونت کلامی مستقیم یا غیرمستقیم در سریال های ایرانی نشان می دهد که مصادیق بی ادبی بیشتر کنترل شده و موردتوجه برنامه سازان بوده است و نسبت به مبحث خشونت کلامی و انواع آن نگرش صحیح و دانش کافی وجود ندارد و همین امر لزوم انجام پژوهش حاضر را نمایان می سازد تا در برنامه های آتی بیشتر به اثرات درازمدت این قضیه پرداخته شود.
فرهنگ رسانه خواه ناخواه، عامدانه و سهوی بر فرهنگ جامعه اثرگذار است. شاید آن میزان که فیلم بر رفتار و خلق وخو و احساس مخاطب تاثر می گذارد هیچ ابزار ارتباطی دیگری نگذارد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: به نظر می رسد بار خشونت و یا دست کم بی ادبی کلامی در اکثر سریال های صداوسیما سنگین است. فرهنگ رسانه خواه ناخواه، عامدانه و سهوی بر فرهنگ جامعه اثرگذار است. شاید آن میزان که فیلم بر رفتار و خلق وخو و احساس مخاطب تأثیر میگذارد هیچ ابزار ارتباطی دیگری نگذارد. بنابراین، پیشنهاد میشود نه بسیار آرمانی و غیرواقعی بلکه ملموس و واقعی میزان خشونت یا نوع آن در سریال ها تلطیف شود. فرهنگ اسلامی ایرانی ما مملو از الگوهای «قول لین» و کلام زیبا و گفتمان دوستانه و لطیف است. چرا از این الگوها استفاده نشود؟ به دلیل شرایط و چهارچوب های ویژه و مسائل اخلاقی روابط رفتاری همسران آن طور که در سریال های غربی به نمایش گذاشته میشود در صداوسیمای ما جایی ندارد و این امر بجاست. اما توازن رفتار و گفتار در سریال های ما به همین دلیل کاملاً به هم ریخته است.
سریال های صداوسیمای جمهوری اسلامی فقط می تواند بخش خشونت کلامی را به نمایش بگذارد.
سریال های صداوسیمای جمهوری اسلامی فقط می تواند بخش خشونت کلامی را به نمایش بگذارد. پس راه چاره در تلطیف میزان خشونت کلامی از طریق کم کردن آن، واردکردن روابط کلامی دلپذیر و نظیر آن است. بررسی داده ها نشان می دهد میزان بروز بارزترین مصداق خشونت کلامی مستقیم که دشنام است نسبت به موارد دیگر تا حدودی محدودتر است.
پایان پیام/