یک مستند در جستجوی مشکلات خودروسازی؛ تحریم، سهام داری، قیمت دستوری یا دست های پشت پرده؟!
به نقل از خبرگزاری تسنیم1402/1/2کد خبر 1402190551
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم ، مجموعه مستند 6 قسمتی «چهار چرخ» به کارگردانی محمود عزیزی و تهیه کنندگی محسن اسلام زاده از شبکه مستند سیما پخش شد. این مستند روایتی از صنعت خودروسازی ایران را روانه آنتن کرد و مشکلات این حوزه که سبب نارضایتی های زیادی بین مردم شده است را به نمایش گذاشت.
محسن اسلام زاده در گفت وگویی با تسنیم درباره ابعاد مختلف ساخت این مستند سخن گفت که در زیر آن را می خوانید:
تسنیم: درباره ایده ساخت این مستند بگویید. مستندهای پرتعدادی درباره صنعت خودروسازی در سال های گذشته ساخته شده است. چه شد که علیرغم این شرایط وارد تولید چنین مستندی شدید؟
این روزها مجموعه مستندی 16 قسمتی درباره اقتصاد تولید می کنیم؛ یکی از موضوعات اصلی در این مجموعه "صنعت خودروسازی" بود که سراغش رفتیم. در ابتدا می خواستیم 2 قسمت مستند با محوریت صنعت خودروسازی در ایران بسازیم اما زمانی که وارد این موضوع شدیم، دیدیم که صنعت خودروسازی موضوع بسیار گسترده و پربحثی است و نمی توان با ساخت 2 قسمت مستند از کنار آن عبور کرد.
وقتی تحقیق و پژوهش بیشتری کردیم به این نتیجه رسیدیم سرفصل های زیادی درباره صنعت خودروسازی وجود دارد که اگر شفاف به مردم گفته شود، با جزئیات بیشتری می فهمند که چرا این شرایط نابه سامان در صنعت خودروسازی به وجود آمده است.
سرفصل ها و فاکتورهای متعددی برای بیان مسئله پیش روی ما بود و از بین آنها اصلی ترین ها را انتخاب کردیم. در ادامه، مستندهایی که در این زمینه ساخته شده بود را دیدیم؛ دو مستند «اختاپوس» و «تهران تقاطع سئول» از جمله شاخص ترین و جدی ترین کارهایی است که در این زمینه ساخته شده است. سعی کردیم خط روایت آنها را بفهمیم و روایت خود را چند قدم جلوتر از آنها قرار بدهیم تا مباحث جدیدتری به مخاطب عرضه شود. "چهار چرخ" خودروسازان روی میز نقد تلویزیون! + فیلم
در نهایت اسامی کارشناسانی که می توانستند به ما کمک کنند را درآوردیم و برای تصویربرداری وارد خط تولید شدیم. علاوه براین، با کمک ساپکو وارد کارخانه های قطعه سازی شدیم و مصاحبه گیری ها آغاز شد. فکر می کنم یکی از جذابیت های اصلی در این مجموعه مستند این بود که خط تولید شرکت های خودروسازی را نمایش دادیم.
- آیا شرکت های خودروساز و قطعه ساز به راحتی اجازه دادند وارد خط تولید شوید و با روسای آنها مصاحبه بگیرید؟
صادقانه بگویم که ایران خودرو برخورد خوبی داشت اما سایپا خیلی ما را اذیت کرد و مدیرعامل وقت این شرکت هیچ اجازه ای برای ورود یا مصاحبه به ما نداد. برخورد قطعه سازان نیز بد نبود.
تمام تلاشمان این بود که فارغ از سیاست زدگی و سیاسی بازی ها، صنعت خودروسازی ایران را آسیب شناسی کنیم و به این سوال پاسخ بدهیم که چرا صنعت خودروسازی ما به این وضعیت نامطلوب دچار شده است ؟
- اشاره کردید که یکی از خودروساز ها اجازه مصاحبه نداد؛ آیا تلویزیون هم ممانعتی از پخش بخش هایی از مستند داشت؟
خیر.
وقتی مجموعه را تماشا می کنید متوجه می شوید که یکی دو قسمت اول بسیار تند است؛ خودمان هم فکر می کردیم که اصلاحیه بخورد اما محسن یزدی مدیر شبکه مستند، مهدی نقویان و حسن جعفری از موسسه اندیشه شهید آوینی از ما بسیار حمایت کردند. همین موضوع باعث شد تا مستند با کمترین اصلاحات روانه آنتن شود. به مناسبت پخش مستند "پله": معنای برزیل با "پله" و بدون "پله" متفاوت است
- به نظر شما مشکلات اصلی خودروسازی در کشورمان کجاست؟
به همین راحتی نمی توان به این سوال پاسخ داد و باید همه جوانب را بررسی کرد. «چهار چرخ»، 300 دقیقه فیلم مستند بود تا به همین سوال به صورت تخصصی پاسخ بدهد. با این حال من فکر می کنم که مشکلات این عرصه دلایل مختلفی دارد؛ برای مثال، مدل سهام داری خودروسازان ایرادات جدی دارد و این مدل تبدیل به یک چرخه باطل نیز شده است.
همچنین مدیریت این صنعت دارای نواقص جدی و به نوعی بلاتکلیف است. هنوز نمی دانیم که مدیریت این عرصه باید خصوصی باشد یا دولتی؟ علاوه براین، قیمت گذاری اجباری نیز تبدیل به یکی از پیچیده ترین و در عین حال پرچالش ترین موضوعات در این صنعت شده است.
خود ما هم در ابتدا فکر می کردیم که می توان مشکلات این عرصه را در یک پاراگراف خلاصه و بیان کرد اما این کار واقعاً نشدنی است و هر کدام از مشکلات این عرصه، پر تفصیل است. حتی این سوالات در بین اهالی این عرصه پرتکرار است که چرا فقط با پژو فرانسه کار می کنیم؟ چرا تعاملات ما با شرکت رنو کم است و پژو این اندازه در بین برخی از مدیران محبوب است؟ پژویی ها علیرغم سود هنگفتی که از حضور در بازار ایران به دست آوردند، چه سرمایه گذاری در ایران انجام دادند؟ قیمت گذاری دستوری چه بلایی سر این صنعت آورده است؟ تعامل قطعه ساز و خودروساز چگونه معنا پیدا می کند؟ چرا خودروی ارزان قیمت وارد ایران نمی شود و ...
در مورد همکاری با شرکت های فرانسوی جالب است بدانید که در تحریم ها پژویی ها خیلی زود رفتند اما رنویی ها تا جایی که می توانستند به کارشان ادامه دادند. هم چنین در مورد واردات خودروی ارزان قیمت باید به این نکته اشاره کنم که نوعی تفکر غلط در صنعت خودروسازی وجود دارد که 5 دهک پایین باید از سایپا خودرو بخرند، دهک های 6 و 7 باید از ایران خودرو ماشین بخرند، خودروهای چینی و کره ای متعلق به دهک های 8 و خودروهای خارجی نیز متعلق به دهک های 9 و 10 است. همین قانون نانوشته اجازه نمی دهد که برای دهک های پایین جامعه خودرو وارد شود. چرا فقط با پژو فرانسه کار می کنیم؟ چرا تعاملات ما با شرکت رنو کم است و پژو این اندازه در بین برخی از مدیران محبوب است؟ پژویی ها علیرغم سود هنگفتی که از حضور در بازار ایران به دست آوردند، چه سرمایه گذاری در ایران انجام دادند؟
من فکر می کنم در صنعت خودروسازی با منشوری از مشکلات روبه رو هستیم که باعث شده نه مصرف کننده راضی باشد، نه دولت و نه خودروساز.
- سهم دولت در این مشکلات کجاست؟
بالأخره دولت برنامه ریز این حوزه است و آنها هستند که باید برنامه ریزی کنند و پاسخگو باشند. خودروسازان این گلایه را از دولت دارند که علیرغم گران شدن مواد اولیه اما قیمت کارخانه ای خودرو تحت تأثیر فشارهای دولت ثابت باقی می ماند. همین موضوع باعث می شود که سود هنگفتی نصیب دلالان شود، اما خودروساز تحت تاثیر قیمت گذاری دستوری باید قیمت را ثابت نگه دارد.
از سویی دیگر، دولت باید تکلیف سهام داری و مدیریت خودروسازان را معلوم کند. همچنین باید برخی تعاملات شفاف شود. جالب است بدانید که برخی از قراردادها با خودروسازان خارجی اسناد محرمانه دارد و مستنداتش اصلاً منتشر نمی شود.
- خیلی ها شما را به عنوان مستندساز بحران می شناسند و اکثر کارهای شما در سال های گذشته موید همین موضوع بوده است. چگونه شد که وارد ساخت مستندی با سوژه اقتصادی شدید؟
در کارنامه مستندسازی ام، کارهای زیادی با سرفصل عدالت اجتماعی دیده می شود و همیشه دوست داشتم چالش های داخلی کشور را هم مستندسازی کنم، چرا که دغدغه های مردم است. خیلی سخت است که مستندساز نسبت به این موضوعات بی تفاوت باشد و من هم این گونه نیستم.
خاطرم هست مستندی را در دهه 80 ساختم که بایکوت شد؛ مستند «فریاد عدالت» که درباره طلبه سیرجانی بود.
- بازخوردها نسبت به این سوژه و این مستند چه بود؟
قسمت اول و دوم خیلی انتقادی بود و نقدهای مختلفی که درباره صنعت خودروسازی مطرح است را بیان کردیم. در قسمت های بعدی کمی فضا عوض شد. ما بستری ایجاد کردیم تا آدم ها بتوانند حرفشان را بزنند. کار مستندساز روایت کردن است، هر چند که نمی تواند بدون موضع باشد. درباره صنعت خودروسازی سوال هایی از جانب مردم و نخبگان مطرح است که سعی کردیم آنها را در کار بگنجانیم. «چهار چرخ» تلاش کرد ترسیم کننده درستی از فضای خودروسازی در کشور و وضعیت آن باشد.
- محمود عزیزی کارگردان مستند اشاره کرده بود که خیلی ها حاضر به مصاحبه نمی شدند؛ دلیل این موضوع چه بود؟
روند کار 3 سال بود.
به صورت کلی، افراد مختلف در این موضوعات بسیار سخت مصاحبه می کنند. برای مثال، این روزها مستندی را درباره گمرک کار می کنیم؛ نزدیک به 10 ماه است که پیگیری می کنیم تا یکی دو نفر مهم و کلیدی حاضر به مصاحبه شوند.
در این مستند نیز همین بود. برای اینکه یک مدیر یا یک مطلع این عرصه را مجاب به مصاحبه کنیم، ماه ها پیگیری می کردیم. جالب است بدانید که در ساخت این مجموعه مستند اقتصادی، تاکنون 2-3 مدیرتولید پرانرژی عوض کرده ایم! مثلا اینکه دکتر منطقی حاضر به مصاحبه شد، بسیار خوب بود، اگر چه برای متقاعدکردن او هم ماه ها پیگیری کردیم. همچنین اولین مدیرعامل ایران خودرو با پیگیری چندین واسطه ای حاضر به مصاحبه شد که البته اینترنتی مصاحبه کرد.
در این ماجرا کرونا نیز بسیار تأثیرگذار بود، چرا که خیلی از سیاستمداران و مدیران دهه 60 به سختی مصاحبه حضوری را در آن روزهای اوج ویروس کرونا می پذیرفتند. بسیاری از آنها هم طی در همین دوره فوت شدند.
- درباره ساخت یک مجموعه مستند 16 قسمتی اقتصادی صحبت کردید؛ تولید آن ادامه دارد؟
بله. 10 قسمت از آن مجموعه باقی مانده است که مستندهای گمرک یکی از همین قسمت ها است.
واژه شناسی این خبر (خودرو):
خودرو یا ماشین (به روسی : Машина ) یا اتومبیل (به فرانسوی : Automobile ) یا در فارسی افغانستان موتر ، به وسیله ی نقلیه ی چرخ داری گفته می شود که نیروی محرکه ی خود را از موتور به دست می آورد. امروزه خودرو در زندگی انسان نقش بسزایی دارد و بیش ترین کاربرد خودرو در زمینه ی ترابری می باشد. صنعت خودروسازی بزرگ ترین صنعت تولیدی جهان است به طوری که شرکت خودروسازی فولکس واگن در سال ۲۰۱۹ در هر ثانیه ۹۲۰٫۲۸۸ دلار درآمد داشته است. امروزه بزرگ ترین صنعت خودروسازی جهان، صنعت خودروسازی چین است.
شاید بتوان نخستین ایده مکتوب در مورد وسیله نقلیه ای را که بدون نیروی انسان یا جانوران قادر به حرکت باشد، در کتاب ایلیاد اثر هومر، شاعر یونانی یافت. در بخشی از رمان ایلیاد هفاستوس ،(خدای آتش و فلزکاری) یک سه چرخه متحرک می سازد و از آن برای جابه جایی استفاده می کند. اما در جهان واقع، این وسیله برای نخستین بار در سال ۱۶۷۸ توسط پدر، فردیناند فربیست مبلغ مسیحی بلژیکی در چین طراحی و ساخته شد که توسط فشار بخار کار می کرد. این خودرو اولیه ۶۵ سانتی متر طول داشت و به عنوان وسیله سرگرمی برای امپراتور چین ساخته شده بود. نخستین خودرو واقعی با نیروی بخار که برای جابه جایی انسان و بار به کار گرفته شد در سال ۱۷۶۷ توسط نیکل ژوزف کان فرانسوی طراحی و ساخته شد. خودرو کان می توانست ۴ تن بار به همراه ۲ خدمه را با سرعت ۷/۸ کیلومتر بر ساعت به حرکت درآورد. نخستین تصادف خودرویی جهان نیز با این خودرو در سال ۱۷۷۱ اتفاق افتاد.
(برگرفته از دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا)
واژه شناسی این خبر (گروه صنعتی ایران خودرو):
ایران خودرو (با نام تجاری آیکو ، IKCO ) یک شرکت خودروسازی ایرانی است که دفتر مرکزی آن در تهران قرار دارد و در مرداد ۱۳۴۱ دو برادر به نام های احمد و محمود خیامی آن را بنیان نهادند. این شرکت نخست ایران ناسیونال نام داشت و نخستین گروه تولیدات آن، گونه ای اتوبوس بود.
در سال ۱۳۴۵، با قراردادی با شرکت روتس انگلستان ، ایران ناسیونال برنامه ریزی تولید پیکان را انجام داد و از ۲۴ اردیبهشت ۱۳۴۶ کارخانهٔ ویژهٔ آن گشایش یافت و ساخت انبوه آن کلید خورد. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ پیکان در مدل های کار، لوکس، جوانان، استیشن و وانت ساخته شد. انواع کامیون، اتوبوس، مینی بوس و آمبولانس نیز در این سال ها با همکاری دایملربنز در این شرکت تولید می شد. در سال ۱۳۵۲، شرکت هدف گذاری کرد که به خودکفایی برسد و محصولاتی تمام ایرانی به فروش برساند. در این راستا، چندین کارخانه و شرکت تامین کننده در سراسر ایران تأسیس شد. شرکت در سال ۱۳۵۶ دارای قصد جدی برای تولید جایگزین پیکان بود که با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ ایران و عراق ، پروژه برهم زده شد و پس از جنگ، این شرکت با پژو فرانسه و شریک های خارجی برای تولید خودروهای تازه در ایران به توافق رسید.
(برگرفته از دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا)