«کتابخانه عمومی» به مثابه «فضای کسب وکار»

قاسم موحدیان (دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی و سرپرست اداری مالی اداره کل کتابخانه های عمومی استان زنجان) در یادداشتی به بررسی کتابخانه عمومی به مثابه فضای کسب وکار پرداخت..

یکی از کارویژه های مهم که توسط ایفلا (2010) برای کتابخانه های عمومی در نظر گرفته شده است، «پرکردن اوقات فراغت» است..

در واقع، کتابخانه های عمومی، با تأمین و در دسترس قراردادن متون خواندنی، از جمله خواندن تفریحی و تمهید فضای لازم برای مصرف فرهنگی، غنای زندگی اجتماعی شهروندان را موجب می شوند. این مبحث همواره به طور جدی از جانب کتابداران نیز پیگیری شده است و معمولاً اغلب کتابخانه های عمومی برنامه ریزی ویژه ای برای اوقات فراغت گروه های مختلف جمعیت خدمت گیر خود دارند..

اما چنانچه نقادانه به موضوع بنگریم پرداختن به اوقات فراغت همواره همچون تیغی دولبه عمل کرده است..

از طرفی ابعاد مثبت آن غیر قابل انکار است و امروزه کتابخانه های عمومی یکی از پایگاه های مهم توجه به اوقات فراغت و گذران سالم و غنیِ وقت آزاد شهروندان قلمداد شده است و فعالیت های مرتبط با سرگرمی یکی از زمینه های اصلی جذب مخاطب و همچنین جذب حمایت های مالی و معنوی برای کتابخانه های عمومی بوده است..

از طرفی، اوقات فراغت در شکل گیری برخی کلیشه های منفی در ارتباط با خواندن و کتابخانه های عمومی نیز بی تأثیر نبوده است..

به واقع، همان گونه که از نام آن نیز برمی آید، «اوقات فراغت» نسبت به سایر فعالیت های مهم شهروندان، همواره یک امر ثانوی و در درجات بعدی اهمیت قرار داشته است و فعالیت هایی نظیر کار و تأمین معاش برای شهروندان از اولویت بالاتری برخوردار بوده است؛ چنانکه در پیمایش ها و پژوهش هایی که در ارتباط باعدم اقبال عمومی به خواندن و یا مراجعه به کتابخانه های عمومی مطرح شده است، عباراتی نظیر «فرصت کتاب خواندن ندارم..

»، «فرصت مراجعه به کتابخانه عمومی ندارم..

به عبارتی، این گزاره ها – جدای از درست یا غلط بودن آن ها – موضوع دیگری را نیز در بطن خود دارند و آن بازنماییِثانوی بودن این امور و اولویت نداشتن آن برای شهروندان است؛ بنابراین، یکی از دلایل اهمیت پرداختن به مسئله کسب وکار در کتابخانه های عمومی، به این موضوع مرتبط بوده و توجه کتابخانه های عمومی به کسب وکار و فعالیت های مرتبط با معاش شهروندان می تواند در برهم زدن کلیشه های منفی نسبت به خواندن و ثانوی بودن برخی فعالیت های کتابخانه های عمومی تأثیر بسزایی داشته باشد..

کسب وکار و داشتن مهارت لازم همواره به عنوان یکی از ارزش های مهم اجتماعی برای افراد قلمداد شده و فراتر از کسب درآمد و تأمین معیشت، آثار مثبت اجتماعی برای شکوفایی استعدادهاو پرورش شخصیت افراد دارد..

در فرهنگ دینی ما نیز بر واجب بودن تلاش برای کسب روزی حلال تأکید شده و احادیث متعددی در اهمیت و ارزش کار و تلاش اشاره شده است؛ چنانکه پیامبر اسلام ﷺ می فرمایند: «عبادت ده جزء است که نُه جز آن در کار و تلاش برای کسب روزی حلال است» (بحارالأنوار، ج 103، ص 9)؛ بنابراین، پرداختن به مسئله کسب وکار از سوی متولیان کتابخانه های عمومی دستاوردهای بسیار ارزشمندی به همراه خواهد داشت..

در گذشته، ورود به این موارد چندان آسان نبود و کار و فعالیت های مرتبط با فعالیت های اقتصادی، اموری بودند که محدود به فضاهای خاص و بعضاً خارج از محدوده متعارف شهرها بوده و نیاز به هزینه و تمهید شرایط خاص داشته که از عهده شهروندان عادی خارج بود..

اما تحولات فناورانه و بروز تغییرات اساسی در سبک زیست اجتماعی بشر، مرزهای بین فضاهای کار و سایر فعالیت های افراد را کم رنگ کرده و پیدایش پدیده هایی نظیر «دورکاری» و «کوچ نشینیِ دیجیتالی» نتیجه زیستِ عجین شده با فناوری بشر امروزی است..

کوچ نشینان دیجیتال امروزه بخشی جدایی ناپذیر از سبک زندگی و کسب وکارهای نوین هستند و در جامعه سیال و دیجیتالی شده، امکان کسب و کار و تحصیل درآمد با کمترین امکانات و زیرساخت های اتصال به شبکه اینترنت امکان پذیر شده است..

حتی بسیاری از صاحب نظران و جامعه شناسان حوزه کسب و کار، بخش مهمی از آینده فعالیت های ارزش آفرین اقتصادی را در فعالیت های فناورانه و سبک های نوین کسب و کارها جستجو می کنند. کتابخانه های عمومی نیز، بیش از پیش، متقاعد شده اند که «فضای کتابخانه»، مرکز اجتماع برای فعالیت های فناورانه، همکاری و خلاقیت بر محور فرهنگ و فناوری دیجیتال و تسهیل کسب وکارهای کوچک باشد؛ به عبارتی، مکانی برای اینکه مردم در آنجا ملاقات، جستجو و تجربه کنند، یاد بگیرند و آموزش دهند و موضوعاتشان را به بحث و اشتراک بگذارند و آغاز فعالیت های اقتصادی را، با کمترین ریسک و سرمایه اولیه و بهره مندی از امکانات کتابخانه های عمومی، تمرین کنند..

کتابخانه برای این کار زیرساخت ها و تجهیزات چندرسانه ای و رفاهی فراهم می کند و افرادی که در جستجوی فضایی برای کار هستند و امکان دسترسی به سایر فضاها را ندارند، به علت برخورداری از مزیت هایی که محیط عمومی کتابخانه نسبت به فضای شخصی و خانه دارد، به کتابخانه ها مراجعه می کنند. فضای کتابخانه عمومی یک فضای رقابتی، انگیزه بخش و تعاملی خواهد بود؛ بویژه در مناطقی از شهر و یا در شهرهای کوچک و روستاها که ممکن است عامه مردم امکان دسترسی و استفاده از سایر فضاهای عمومی را نداشته باشند، کتابخانه های عمومی نقش مهمی در این زمینه ایفا خواهند کرد..

کتابخانه های عمومی با اذغان به نقش سازنده خود در اجتماع و ایجاد فضایی عمومی که کارآفرینان و کسب وکارهای آزاد بتوانند از آن استفاده کنند، اقدام به بازطراحی بخشی از فضاهای مازاد و عمومی خود می کنند. کتابخانه های عمومی با توجه به اینکه امکانات و زیرساخت های اولیه را دارا هستند، می توانند، با کمترین هزینه، به حمایت از کسب وکارهای دانش بنیان بپردازند..

مسئله اساسی در کتابخانه های عمومی، تغییر رویکرد است؛ به گونه ای که از مکان هایی صرفاًبه عنوان قرائت خانه و حاکم بودن سکوت کهفقط امکان استفاده برای مثلاً افراد کنکوری را دارند به فضاهایی برای مراجعه عموم مردم بویژه جوانان خلاق، کارآفرین، ایده پرداز و علاقه مند به فعالیت هایی از قبیل کوچ نشینی دیجیتال تبدیل شوند..

به این منظور می توان اهداف و دستاوردهای تغییر رویکرد از «قرائت خانه محوری» به «کتابخانه به مثابه فضای کسب وکار» را به شرح ذیل خلاصه کرد: – ایجاد فضایی برای رشد و خلاقیت های فردی؛ – تسهیل گربودن برای ایده پردازی؛ – ایجاد فضایی برای یادگیری و یاددهی گروهی؛ – فراهم آوری فضای جمعی برای رقابت و انگیزه بخشی به افراد؛ – امکان آشنایی و کارِ گروهی و تشکیل گروه های کسب وکار و شبکه سازی اقتصادی؛ – حمایت از فعالیت های دانش بنیان؛ – تسهیل برخورداری و دسترسی برابر آحاد جامعه؛ – حمایت ازگروه های ضعیف، گروه های خاص و گروه های کم برخوردار. کتابخانه ها همچنین می توانند بخشی از شبکه تقویت، توسعه کسب وکارها و شکوفایی اقتصاد محلی باشند و امکان یادگیری، کسب مهارت و تجربه و دسترسی به امکانات اولیه شروعِ کسب وکار را برای افراد فراهم کنند..

کتابخانه ها می توانند، به عنوان مرجع و مرکز اطلاعات مربوط به کسب وکارهای محلی، فعالیت کنند و در ایجاد بانک اطلاعاتی برای مشاغل، کارآفرینان، جویندگان کار و توسعه دهندگان و سرمایه گذاران نقش ایفا کنند..

سرانجام، کتابداران می توانند فرصت ها، نیازمندی ها و ظرفیت های محلیبرای سرمایه گذاری یا ایجاد کسب و کار را فراهم کرده و در اقتصاد تعاملی و فناورانه، نقش نوین خود را ایفا کنند..