زندگینامه ای کوتاه از امام رضا (ع) نگین درخشان ایران

علی بن موسی الرضا (به عربی: عَلیُّ بْنُ موسَی الرِّضا؛ زادهٔ 11 ذی قعدهٔ 148 هجری قمری / 29 دسامبر 765 میلادی در مدینه – درگذشتهٔ آخر صفر 203 هجری قمری / 5 سپتامبر 818 میلادی در توس)، فرزندِ موسی بن جعفر و نجمه خاتون و از نسل محمد، پیامبر اسلام، است.

به گزارش برنا؛ امام رضا ﷺ امام هشتم شیعیان دوازده امامی بعد از پدرش موسی کاظم و پیش از پسرش محمد تقی است.

هرچند منابع در علت و چگونگی ملقب شدن وی به عنوان رضا دچار اختلاف هستند، اما همگی بر شهره بودن او به این لقب، اتفاق دارند.

از دیگر القاب وی، شاه خراسان است و کنیه او ابوالحسن ذکر شده که به جهت هم کنیه بودن با پدرش، به ابوالحسن ثانی خوانده شده است.

دوره زندگانی علی بن موسی الرضا همزمان حکومت عباسیان بوده است که با مشکلات عدیده ای از جمله جنگ های داخلی و شورش های مختلفی علیه حکومت مواجه بودند.

امامت وی با خلفای عباسی ، هارون الرشید ، امین و مأمون مقارن بوده است.

او در عصر حکومت هارون و امین، غالباً به مبارزه با جریان های انحرافی در اعتقادات اسلامی و تثبیت مذهب امامیه پرداخت.

در این دوران با تدارک سفر و مناظرات با بزرگان ادیان و فرق مختلف، سعی در کاهش گسترش فرقه های نوظهور کرد.

مبارزه با جریان واقفیه که پس از مرگ موسی کاظم و انکار امامت وی رخ داد، از جمله اهم اقدامات وی بشمار می آید.

حکومت نیز در این دوران مواجهه ای با وی نداشته اند.

پس از پیروزی مأمون عباسی در جنگ با امین در سال 198 هجری، مأمون با گسترش قیام های شیعی مواجه شد.

او به دنبال راهی برای پیروزی بر این شورش ها، تصمیم گرفت علی بن موسی الرضا را در حکومت دخیل کند و به همین منظور مقام ولایتعهدی خویش را به عهدهٔ او گذاشت.

هرچند علی بن موسی، نسبت به پذیرش منصب ولایتعهدی استنکاف نمود، اما مأمون او را در سال 200 ه‍.ق به مرو ، پایتخت خود، احضار کرد.

این رویداد که مهمترین فصل تاریخی حیات علی بن موسی الرضا است، در سال 201 ه‍.ق صورت پذیرفت.

در طول مسیر، اتفاقات فراوانی از کاروان علی بن موسی گزارش شده است که پررنگ ترین آنها، استماع و استنساخ حدیث سلسله الذهب توسط اهالی نیشابور می باشد.

علی بن موسی در طول مسیر حرکتش به مرو، به ایراد سخنرانی، گفتگو با شیعیان خویش، اعتراض به احضارش به مرو و… پرداخت.

پس از این انتصاب، خاندان عباسیان حاضر در بغداد که غالباً از جناح مخالف مأمون محسوب می شدند، اقدامات مأمون را نگران کننده دانستند و سرانجام مأمون را از خلافت عزل کردند و ابراهیم بن مهدی را به خلافت برگزیدند.

مأمون برای دفاع از خود، به همراه علی بن موسی عزم بغداد کرد.

با رسیدن کاروان مأمون به سرخس ، وزیرش فضل بن سهل توسط تعدادی از سران سپاه ترور شد و دو روز بعد وقتی کاروان مأمون به توس رسید، علی بن موسی بیمار شد و از دنیا رفت.

بسیاری از منابع، قتل وزیر و مرگ ولیعهد مأمون در این فاصله زمانی کوتاه را نشانه توطئه مأمون دانسته اند.

این درحالی است که منابع شیعی و بسیاری از منابع اهل سنت به صراحت مرگ علی بن موسی را مسمومیت بر اثر زهر گزارش نموده اند؛ هر چند در منابع اهل سنت دربارهٔ شخص قاتل، اختلافاتی وجود دارد، اما منابع شیعی مأمون را مسئول این ترور دانسته اند.

در نهایت وی در یکی از روستاهای توس به نام سناباد به خاک سپرده شد.

علی بن موسی در دوران امامتش بر شیعیان، با تدریس و بیان روایات فقهی و اعتقادی مذهب شیعه امامی را تحکیم کرد.

در این دوره، وی رویکرد فقهی شیعه را از مدیریت مستقیم و دریافت پاسخ سوالات فقهی از شخص امام، به مدیریت با واسطه از طریق راویان حدیث و استفتاء از مجتهدان ، مبدل ساخت.

وی همچنین به جهت استفاده از فضای باز اعتقادی و سیاسی، توانست نسبت به پدرش موسی کاظم، شاگردان بیشتری را تربیت نماید.

با وجود این فضای باز، شاگردان وی قادر به ملاقات های آزادانه با او نبودند.

جایگاه علمی علی بن موسی الرضا، منحصر در تشیع نبوده و اهل سنت نیز وی را به عنوان دانشمندی اسلامی ستوده اند.

درباره جایگاه علمی وی آورده اند که در بیست سالگی در مسجد نبوی در مدینه بر مردم فتوا می خواند.

بیان دیدگاه های علمی وی در علوم و فنون دیگری چون طب ، حکایت از جایگاه ویژه او در نزد سایر دانشمندان دارد.

از سه رساله مهم منسوب به وی، یک رساله مربوط به علم پزشکی است.