تفسیر حدیث امام حسن علیه السلام درباره علم

۞الإمام الحسن علیه السلام : إنَّ العِلمَ فینا ، ونَحنُ أهلُهُ ، وهُوَ عِندَنا مَجموعٌ كُلُّهُ بِحَذافیرِهِ ، وإنَّهُ لا یَحدُثُ شَیءٌ إلى یَومِ القِیامَةِ حَتّى أرشُ الخَدشِ إلاّ وهُوَ عِندَنا مَكتوبٌ بِإِملاءِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله وخَطِّ عَلِیٍّ علیه السلام بِیَدِهِ . ۞

۞ امام حسن علیه السلام : علم در میان ماست و ما اهل آنیم و همه آن به كمال نزد ماست و تا روز رستاخیز حتّى دیه خراشى تعلّق نخواهد گرفت مگر آن كه با املا پیامبر صلی الله علیه و آله و دست خط على علیه السلام نزد ما نوشته موجود است.۞.

احادیث اهل بیت علیهم‌السلام از مجموعه‌ای غنی از دانش و معرفت تشکیل شده‌اند که هر یک دقت نظر و توجه شایانی را به خود جلب می‌کنند. یکی از این احادیث معتبر، فرمایش امام حسن علیه السلام است که در آن به موضوع علم و جایگاه آن در خانواده اهل بیت اشاره می‌شود. در این متن به تفسیر و تشریح این حدیث پرداخته خواهد شد.

علم، میراث اهل بیت

امام حسن علیه السلام در این حدیث می‌فرمایند: «إنَّ العِلمَ فینا ، ونَحنُ أهلُهُ». این جمله کوتاه اما عمیق در واقع نشان‌دهنده این است که علم حقیقی نزد اهل بیت علیهم‌السلام است و آنها، متولیان و مدافعان این علم به شمار می‌روند. علم در اینجا دیگر به معنی معمولی آن نیست، بلکه به معارف الهی و وحی نیز اشاره دارد که تنها به اهل بیت اختصاص دارد.
اکنون باید به این نکته توجه داشته باشیم که علم، نه تنها یک دانش توصیفی، بلکه یک ابزار معرفتی برای شناخت خدا و حقیقت عالم است. اهل بیت به عنوان درگاه‌های علم الهی، دلیلی بر این ادعا هستند که علم باید از منابع معتبر دریافت شود و تنها کسانی که اهل این علم هستند، می‌توانند به فهم عمیق‌تری از معارف دینی دست یابند.

علم در دست اهل بیت و جایگاه آن

سپس امام حسن علیه السلام ادامه می‌دهند: «وهُوَ عِندَنا مَجموعٌ كُلُّهُ بِحَذافیرِهِ». این جمله تأکید بر جامعیت علم و اینکه آنچه از دانش لازم برای زندگی و سیر و سلوک انسانی وجود دارد، در نزد اهل بیت موجود است. به عبارت دیگر، هیچ موضوعی نیست که در پیشگاه خداوند در روز قیامت بی‌خبر بوده و تحت تأثیر نباشد.
اهل بیت اجازه نمی‌دهند که هیچ شایعه و نظریه‌ای بی‌پاسخ و بدون مدرک باقی بماند. تمام ابعاد علم و معرفت در رفتار و سلوک آنها نمایان است و پیروان آنها باید به این نکته توجه داشته باشند که علم از آن سوی درهایی که اهل بیت گشوده‌اند، قابل دریافت است.

شخصیت علمی امام حسن و نقل علم

امام حسن علیه السلام در ادامه می‌فرمایند: «إنَّهُ لا یَحدُثُ شَیءٌ إلى یَومِ القِیامَةِ حَتّى أرشُ الخَدشِ إلاّ وهُوَ عِندَنا مَكتوبٌ». این قسمت حدیث به ابعادی از علم اشاره دارد که حتی کوچک‌ترین جزئیات زندگی انسان را شامل می‌شود، همچون دیه خراشی که در اصطلاح فقها مطرح است. این بدان معناست که علم الهی تا پایان تاریخ و تا روز قیامت برای همه چیز درباره هستی و حقوق انسان‌ها ثبت و ضبط شده است.
به عبارت دیگر، علم اهل بیت شامل همه ابعاد زندگی انسان می‌شود. از جزئیات فقهی گرفته تا مباحث عرفانی و اخلاقی، همه در کلام و سیره اهل بیت یافت می‌شود. بر این اساس، پیروان اهل بیت باید به دنبال یادگیری و فهم این معارف باشند و در زندگی روزمره خود به کار ببندند.

نتیجه‌گیری

در نهایت باید گفت که علم و معرفت نزد اهل بیت نه تنها به عنوان یک میراث تاریخی، بلکه به عنوان یک راه‌کار عملی برای زندگی بهتر مطرح است. حدیث امام حسن علیه السلام به خوبی روشن می‌کند که چقدر این علم حائز اهمیت است و چگونه می‌تواند در زندگی انسان‌ها راهگشا باشد. از این رو، ضروری است که در فهم و درک این معارف تلاش بیشتری صورت گیرد و پیروان اهل بیت در جهت گسترش و ترویج علم و آگاهی دینی بیشتر از پیش تلاش کنند.