عوامل مؤثر بر قیمت ورق سیاه و مشخصات فنی و کاربرد آن

در این مطلب، عوامل مؤثر بر قیمت ورق سیاه، مشخصات فنی مرسوم، انواع موجود در بازار داخلی، کاربردها، تولیدکنندگان برجسته و نکات عملی پیش از خرید ورق سیاه که باید رعایت شود را براساس تجربه میدانی چندین ساله در بازار آهن توضیح می‌دهم. هدف از این مقاله فراهم کردن یک راهنمای کاربردی برای خریدارانی است که می‌خواهند در بازار پرتلاطم امروز برای خرید ورق سیاه اقدام کنند.

ورق سیاه چیست؟

به‌طور خلاصه «ورق سیاه» یا Hot-Rolled Sheet همان ورق‌های تولیدشده با فرایند نورد گرم هستند که به‌دلیل عملیات در دماهای بالا سطحی مات و تیره پیدا می‌کنند؛ این محصولات عمدتاً از اسلب حاصل می‌شوند و با نام «ورق گرم» نیز شناخته می‌شوند. مشخصات فنی و چگونگی روند تولید توضیحات مهمی است که خریدار باید بداند چون نوع تولید مستقیماً روی قیمت ورق سیاه و کاربرد آن تأثیر می‌گذارد. هم‌چنین ورق سیاه از اصلی‌ترین پارامترها در تعیین قیمت ورق گالوانیزه و دیگر ورق‌های پوشش‌دار گرم به شمار می‌رود.

تأثیر مشخصات فنی بر قیمت ورق سیاه (گریدها و خواص مکانیکی)

در بازار ایران، دو گرید مرسوم ورق سیاه یعنی انواع ST37 (معادل تقریبی S235JR/‌کلاس سازه‌ای) و ST52 (گرید با استحکام بالاتر) را شامل می‌شود:

·         ST37: استحکام تسلیم معمولاً حدود 225–235 مگاپاسکال است. جوش‌پذیری خوب و کاربرد گسترده در سازه‌ها و مقاطع سبک ازجمله مشخصات این ورق به شمار می‌رود. برخی منابع محدوده 235-370 مگاپاسکال را نشان می‌دهند.

·         ST52: استحکام و مقاومت بهتری دارد و برای کاربردهایی که به نیروی کششی و مقاومت بیشتر نیاز دارند مناسب است. 
جزییات ترکیب شیمیایی و مقادیر خواص مکانیکی در منابع فنی و کاتالوگ‌های کارخانه‌ها آمده که در زمان خرید ورق st52 می‌توان از شرکت گواهی مواد (MTC / COA) خواست.

انواع ورق سیاه در بازار ایران و تأثیر آن‌ها بر قیمت

در بازار، چند دسته‌بندی کاربردی ورق سیاه معمول است که هرکدام اثر معناداری روی قیمت ورق سیاه دارند:

1.      براساس فرایند و سطح:

·         ورق نورد گرم (ورق سیاه): ارزان‌تر از ورق‌های نورد سرد یا گالوانیزه یا ورق هاردوکس بوده و برای کاربردهای ساختمانی و صنعتی عمومی مناسب است.

2.      براساس شکل عرضه:

·         رول (coil) و شیت (sheet) برش‌خورده: ورق رول معمولاً برای تولیدکننده یا مصرف‌کننده صنعتی به‌صرفه‌تر است؛ شیت‌های برش‌خورده هزینه برش و حمل بیشتری دارند که روی قیمت تمام‌شده ورق سیاه اثر می‌گذارد. ازاین‌رو قیمت ورق سیاه برش خورده معمولاً گران‌تر از رول است.

3.      براساس ضخامت و عرض:

·         ضخامت متداول بین 1.5 میلی‌متر تا 50 میلی‌متر متغیر است؛ هرچه ضخامت بالاتر باشد قیمت ورق براساس وزن محاسبه می‌شود اما هزینه برش، صلابت و خواص مکانیکی نیز فرق می‌کند. کارخانه‌هایی مانند اکسین توان تولید عریض (تا 2 متر و بالاتر) و ضخامت‌های بالا را دارند؛ این ویژگی‌ها کاربرد نهایی و قیمت ورق را تعیین می‌کنند.

4.      ورق‌های آجدار، آلیاژی یا آتش‌خوار:

·         این‌ها هزینه بالاتری دارند و برای کاربردهای ویژه (کف‌پوش صنعتی، مخازن فشار، قطعات مقاوم در دما) خرید می‌شوند.

جمع‌بندی: نوع گرید، ضخامت، حالت عرضه (رول/شیت)، عرض/طول و وجود خواص ویژه (آلیاژی، آتش‌خوار، آجدار) مستقیماً باعث تفاوت قیمت ورق در بازار می‌شود.

تولیدکنندگان مطرح ورق سیاه در ایران (کدام کارخانه از چه چیزی شناخته می‌شود)

بازار داخل توسط چند کارخانه بزرگ تأمین می‌شود که هرکدام نقطه قوت خاصی دارند:

· فولاد مبارکه اصفهان

·         بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین تولیدکننده ورق سیاه در ایران

·         تولید ورق در ضخامت‌های 1.5 تا 16 میلی‌متر

·         منبع اصلی تأمین ورق برای صنایع خودرو، لوازم خانگی و مقاطع فولادی (مثل ناودانی و قوطی پرسی(

· فولاد سبا (زیرمجموعه مبارکه)

·         تولیدکننده ورق نورد گرم و سرد

·         سهم قابل‌توجه در بازار ورق‌های ساختمانی و صنعتی

· فولاد گیلان

·         تولید ورق‌های نورد گرم در ضخامت‌های متنوع

·         به‌ویژه در بازار شمال کشور جایگاه مهمی دارد

· فولاد اکسین خوزستان

·         تخصص در تولید ورق‌های سنگین و عریض (Heavy Plate)

·         کاربرد در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و پروژه‌های خاص

· فولاد کاویان اهواز

·         تولیدکننده ورق‌های سنگین در ضخامت‌های بالا

·         مناسب برای مخازن، سازه‌های خاص و صنایع سنگین

· فولاد خوزستان ) به‌صورت محدود(

·         تولید شمش و اسلب به‌عنوان ماده اولیه، اما بخشی از تولیدات ورق نیز به این شرکت مربوط می‌شود.

کاربردهای رایج ورق سیاه

برخی کاربردهای معمول ورق سیاه فعالیت‌هایی مانند ساخت انواع پروفیل فولادی و اسکلت‌های فلزی، ساخت سازه‌های صنعتی و کارخانه‌ها، مخازن، کف‌پوش‌ها و پلیت‌های ماشین‌آلات، قالب‌های ساختمانی، پل‌ها در مقیاس کوچک، لوله‌سازی و قطعه‌سازی صنعتی را شامل می‌شود. انتخاب گرید و ضخامت ورق سیاه بر میزان بارگذاری و شرایط محیطی (رطوبت، خورندگی، دما) بستگی دارد. (البته برای مصارف خورنده معمولاً از ورق‌های گالوانیزه یا پوشش‌دار استفاده می‌شود)

عوامل کلیدی اقتصادی که قیمت ورق سیاه را تعیین می‌کنند

 عوامل مؤثر بر قیمت روز ورق سیاه شامل موارد زیر می‌شوند:

·         قیمت مواد اولیه (سنگ‌آهن، قراضه، شمش) و تغییرات جهانی آن.

·         نرخ ارز و واردات (بخش‌هایی از زنجیره وارداتی هستند)

·         قیمت انرژی و هزینه حمل‌ونقل داخلی (سوخت، برق، گاز) که روی هزینه تولید و عرضه اثر می‌گذارد.

·         ظرفیت تولید و روند عرضه/تقاضا داخلی؛ کمبودها بلافاصله قیمت را بالا می‌برد.

·         سیاست‌های گمرکی و تعرفه‌ای و معاملات در بورس کالا که باعث تغییر قیمت پایه می‌شوند.

مشکلات رایج هنگام خرید ورق سیاه

 از تجربیات میدانی‌ام چند مشکل تکراری را لیست می‌کنم که خریداران جدید یا پیمانکاران کوچک معمولاً با آن روبرو می‌شوند:

1.      اختلاف در اعلام گرید یا عدم ارائه MTC: بعضی فروشندگان مشخصات دقیق را نمی‌دهند یا گواهی مواد ناقص است.

2.      اختلاف ضخامت یا عرض واقعی با سفارش: مخصوصاً در سفارش‌های شیت‌خورده؛ کنترل ضخامت با کولیس یا میکرومتر ضروری است.

3.      زنگ‌زدگی و بسته‌بندی نامناسب در حمل/انبارداری: نگهداری نامناسب باعث کاهش کیفیت ورق می‌شود.

4.      نوسان قیمت ورق و زمان تحویل طولانی: قراردادهای کوتاه‌مدت و پیش‌پرداخت‌های نامناسب می‌تواند خریدار را در معرض ریسک نوسان قیمت قرار دهد.

5.      کیفیت سطحی (کشش، موج، ترک‌های سرد در لبه‌ها): بررسی چشمی و درخواست نمونه قبل از بارگیری مفید است.

نکات عملی و فنی قبل از خرید ورق سیاه

با توجه به شرایط بازار قبل از خرید ورق سیاه باید به نکات زیر توجه کرد:

1.      درخواست گواهی مواد (MTC/COA) و ترکیب شیمیایی و خواص مکانیکی بررسی شود.

2.      تعیین دقیق ضخامت، عرض، طول و حالت عرضه (رول/شیت) تا هزینه‌های برش و حمل محاسبه شود.

3.      بازدید انبار یا دریافت نمونه قبل از تسویه نهایی؛ ضخامت، صاف بودن و وجود زنگ یا لکه را در سطح ورق کنترل کنید.

4.      مشخص کردن شرایط تحویل، زمان و نحوه بسته‌بندی در قرارداد؛ تحویل درب کارخانه یا حمل تا پروژه هزینه متفاوتی دارد.

5.      در پروژه‌های حساس، درخواست آزمون‌های اضافی )UT آزمون کشش یا هاردنس(یا تست‌های غیرمخرب.

6.      مقایسه قیمت در چند تأمین‌کننده و توجه به برند کارخانه: هریک از تولیدکنندگان معتبر اغلب پشتیبانی فنی و ثبات کیفیت بیشتری دارد. هم‌چنین هریک از تأمین‌کنندگان قیمت ورق یا خدمات پس از فروش با کیفیت متفاوتی ارائه می‌دهند.

جمع‌بندی و توصیه نهایی

ورق سیاه کالایی فنی و هم‌زمان کالای استراتژیک در بازار آهن ایران است؛ درنتیجه قیمت ورق سیاه ترکیبی از عوامل فنی (گرید، ضخامت، حالت عرضه) و عوامل اقتصادی (قیمت مواد اولیه، نرخ ارز، انرژی و حمل) است. پیشنهاد من به خریداران و پیمانکاران این است که اولاً همیشه مشخصات فنی را به‌صورت کتبی و با MTC مطالبه کنند، دوما با تولیدکنندگان شناخته‌شده و فروشندگان معتبر کار کنند و درنهایت قراردادهای خرید ورق را طوری تنظیم کنند که ریسک نوسان قیمت و زمان‌بندی تحویل را مدیریت نمایند. منابع فنی و کاتالوگ کارخانه‌ها (مثل فولاد مبارکه و اکسین) و پایگاه‌های ردیابی قیمت ورق در ایران مانند فولاد ایرانیان می‌توانند نقطه شروع خوبی برای استعلام‌های روزانه باشند.