رسانه، تاب آوری و تعاملات فرهنگی

نگاهی جامع به نقش رسانه‌ها در ارتقای تاب‌آوری اجتماعی و تقویت تعاملات فرهنگی 

دکتر محمدرضا مقدسی مشاور عالی ماموریت ملی تاب آوری فرهنگی تاکید میکند رسانه‌ها به عنوان یکی از نهادهای تاثیرگذار در جوامع معاصر، نقش حیاتی در شکل‌دهی و تداوم فرهنگ‌ها، ارتقای تاب‌آوری اجتماعی و تسهیل تعاملات فرهنگی ایفا می‌کنند. 
در دنیای پرفراز و نشیب امروز که تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی با سرعتی بی‌سابقه رخ می‌دهد، رسانه‌ها به عنوان پلی میان مردم و اطلاعات، یک ظرفیت بی‌بدیل برای تقویت مقاومت اجتماعی و فرهنگی جوامع محسوب می‌شوند.رسانه‌ها بازتاب‌ فرهنگ‌ هستند و البته خالق آن‌ نیز محسوب می‌شوند 


تعریف رسانه و نقش آن در جامعه 
رسانه‌ها را می‌توان به عنوان مجموعه‌ای از ابزارها و بسترهایی دانست که از طریق آنها اطلاعات، اخبار، دانش و فرهنگ به افراد منتقل می‌شود. رسانه‌ها شامل مطبوعات، رادیو، تلویزیون، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی هستند که هر یک با ویژگی‌ها و مخاطبان خاص خود در شکل‌دهی به افکار عمومی نقش دارند. اهمیت رسانه در جامعه از آن جهت است که می‌تواند به سرعت جریان اطلاعات را توسعه دهد و موجب ایجاد انسجام یا گاه تفرقه گردد. در دهه‌های اخیر با پیدایش رسانه‌های دیجیتال، سرعت و حجم انتقال اطلاعات به میزان چشمگیری افزایش یافته که این امر فرصت‌ها و چالش‌های تازه‌ای برای جوامع مختلف ایجاد کرده است. 

تاب آوری اجتماعی و تاثیر رسانه‌ها بر آن 
تاب آوری اجتماعی به معنای توانایی یک جامعه در مقابله و بازسازی خود پس از بحران‌ها و مشکلات مختلف است. رسانه‌ها در این فرایند نقش کلیدی دارند زیرا با اطلاع‌رسانی به موقع، آموزش، و ایجاد حس همبستگی اجتماعی می‌توانند مقاومت جوامع را در برابر فشارهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی افزایش دهند. به عنوان مثال، رسانه‌ها می‌توانند با انتشار اخبار درست و علمی در شرایط بحران‌هایی مانند زلزله، سیل یا ویروس‌های همه‌گیر، از ترس و اضطراب بی‌رویه جلوگیری کنند و مردم را به رفتارهای سازنده و همکاری‌های جمعی تشویق نمایند. همچنین رسانه‌ها می‌توانند با برجسته‌کردن داستان‌های موفقیت و تجربیات مثبت، امید را در جامعه زنده نگه دارند که این امر به افزایش تاب‌آوری اجتماعی کمک می‌کند. 

ارتباط رسانه با تعاملات فرهنگی 
فرهنگ مجموعه‌ای از باورها، آداب، هنرها و سبک زندگی یک جامعه است که از طریق رسانه‌ها منتقل و حفظ می‌شود. رسانه‌ها بستری برای معرفی فرهنگ‌های مختلف، تبادل اندیشه‌ها و بهبود تفاهم میان گروه‌های مختلف فرهنگی هستند. 
امروزه رسانه‌ها با پوشش گسترده خود، امکان ارتباط بی‌واسطه میان اقوام، ملیت‌ها و جوامع مختلف را فراهم کرده‌اند که این امر موجب افزایش تعاملات فرهنگی و کاهش سوءتفاهم‌ها می‌شود. 
البته این تعاملات فرهنگی می‌تواند دو سویه باشد؛ یعنی هم به غنای فرهنگی جوامع کمک کند و هم گاهی باعث کمرنگ شدن هویت فرهنگی محلی شود که این مسئله چالش تازه‌ای برای سیاستگذاران فرهنگی است. 

تاب‌آوری فرهنگی به معنای حفظ و بازسازی هویت، سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی در مواجهه با تغییرات و بحران‌ها است. رسانه‌ها به عنوان ابزارهای انتقال فرهنگ، نقش مهمی در حفظ این تاب‌آوری ایفا می‌کنند. رسانه‌های محلی و فرهنگی با بازتاب دادن به زبان، آداب و رسوم و داستان‌های بومی می‌توانند به تقویت حس تعلق و پیوند اجتماعی کمک کنند. از سوی دیگر، رسانه‌ها با آموزش و اطلاع‌رسانی درباره اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی، ایجاد انگیزه برای مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی و حمایت از هنرمندان محلی، زمینه پایداری فرهنگی را فراهم می‌آورند. همچنین در شرایط بحران، رسانه‌ها می‌توانند به عنوان واسطه‌ای برای بازآفرینی ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی عمل کنند تا جامعه پس از بحران بازسازی فرهنگی پیدا کند. 

اثرات رسانه‌های نوین بر تاب‌آوری و تعاملات فرهنگی 
رسانه‌های نوین، به ویژه شبکه‌های اجتماعی، تأثیرات گسترده‌ای بر تاب‌آوری و تعاملات فرهنگی دارند. این رسانه‌ها سرعت انتشار اطلاعات را افزایش داده‌اند و امکان ارتباط گسترده و فوری بین افراد را فراهم کرده‌اند. این ویژگی‌ها موجب شده‌اند که جوامع بتوانند در شرایط بحرانی سریع‌تر سازماندهی شوند و حمایت‌های لازم را دریافت کنند. از سوی دیگر، رسانه‌های دیجیتال با ترویج محتواهای متنوع فرهنگی، سبب افزایش آگاهی و احترام به تفاوت‌های فرهنگی شده‌اند اما در عین حال، با گسترش اخبار نادرست و محتوای مخرب، می‌توانند تاب‌آوری اجتماعی و فرهنگی را به خطر اندازند. بنابراین استفاده آگاهانه و مسئولانه از رسانه‌های نوین برای حفظ تاب‌آوری و ارتقای تعاملات فرهنگی ضروری است. 

در جهان امروز که تنوع فرهنگی روزافزون است، رسانه‌ها با دو چالش عمده روبرو هستند: 
اول حفظ اصالت و هویت فرهنگی گروه‌های مختلف و دوم توسعه ارتباط و تعامل میان آن‌ها بدون ایجاد تعارض. 
در این زمینه رسانه‌ها فرصتی برای آموزش همزیستی مسالمت‌آمیز، احترام به تفاوت‌ها و شناخت مشترکات فرهنگی هستند. از طرف دیگر، چالش‌هایی مانند گرایش به یکسان‌سازی فرهنگی، ضعف در پوشش رسانه‌ای اقلیت‌ها و همچنین گسترش تعصبات فرهنگی از طریق رسانه‌ها می‌تواند مانع ایجاد تاب‌آوری و تعامل موثر فرهنگی شود. راهکار مناسب در استفاده از رسانه در این بستر، طراحی محتواهای متعادل، چندزبانه و پاسخگو به نیازهای فرهنگی مختلف جامعه است. 

بنیانگذار خانه تاب آوری دکترمحمدرضامقدسی در خاتمه آورده است رسانه‌ها به عنوان ابزارهای قدرتمند در جامعه نقش‌های متعددی در تقویت تاب‌آوری اجتماعی و فرهنگی و تسهیل تعاملات فرهنگی ایفا می‌کنند. با توجه به تغییرات سریع فناوری و پیچیدگی‌های فرهنگی، لازم است رسانه‌ها به صورت آگاهانه و هدفمند در جهت تقویت هویت‌های فرهنگی، ارتقای تاب‌آوری اجتماعی و ترویج فرهنگ گفت‌وگو و همبستگی استفاده شوند. 
آینده تعاملات فرهنگی و سطح تاب‌آوری جوامع تا حد زیادی به نحوه مدیریت و بهره‌برداری از پتانسیل رسانه‌ها بستگی دارد. به طور کلی، رسانه‌ها بازتاب‌ فرهنگ‌ هستند و البته خالق آن‌ نیز محسوب می‌شوند و می‌توانند با استفاده بهینه، جامعه‌ای تاب‌آور، متنوع و با تعاملات فرهنگی موفق بسازند.