تفسیر حدیث امام مهدی (علیه السلام) درباره حق المارّه
۞ وَ عَنْهُ علیه السلام:وَ أمّا ما سَألْتَ عَنْهُ مِنَ الثِّمارِ مِنْ أمْوالِنا یَمُرُّ بِهِ الْمارُّ فَیَتَناوَلُ مِنْهُ وَ یَأكُلُ هَلْ یَحِلُّ لَهُ ذلِكَ؟فَإنَّهُ یَحِلُّ لَهُ أكْلُهُ، وَ یَحْرُمُ عَلَیْهِ حَمْلُهُ. ۞
۞ امام مهدى علیه السلام فرمود:اما سئوال كردى كه شخصى به میوه جات اموال ما مى گذرد و از آن برداشته و مى خورد (حق المارّه) آیا حلال است یا خیر؟ پاسخ این است خوردن برایش حلال است ولى بردن آن حرام است.۞.
حدیثی که از امام مهدی (علیه السلام) نقل شده، از جمله موضوعات مهمی است که به مساله حقوق عمومی و اختیارات در جامعه می‌پردازد. این حدیث به ما می‌آموزد که چگونه باید نسبت به اموال عمومی و خصوصی برخورد کنیم و چه قواعدی را در این زمینه مدنظر داشته باشیم.
تفسیر حدیث امام مهدی (علیه السلام) درباره حق المارّه، راهی برای فهم تعادل حقوق فردی و عمومی است. با رعایت این اصول، می‌توان به جامعه‌ای عادلانه و بهتر دست یافت.
اهمیت حقوق عمومی و خصوصی
در این حدیث، امام (علیه السلام) به مساله ‘’حق المارّه‘’ اشاره می‌کند. این مفهوم به معنی حق افرادی است که از کنار مزارع یا باغات می‌گذرانند و حق دارند که از میوه‌های آن بهره‌برداری کنند، اما با محدودیت‌ها و شرایط خاصی همراه است. به طور خاص، طبق این روایت، امام می‌فرماید که ‘’شخصی که از اموال ما می‌گذرد، حق دارد از میوه‌های آن بخورد، اما حق ندارد که آن‌ها را حمل کند.‘’ این نکته بسیار مهم است، زیرا نشان‌دهنده‌ی تعادل میان حقوق فردی و عمومی است. در واقع، نوعی احترام به حقوق مالکانه صاحب مال و همچنین نیازهای عمومی افراد را تجسم می‌بخشد. به عبارت دیگر، اسلام به ما درس می‌دهد که باید در جامعه به منافع یکدیگر توجه کنیم و بر اساس قوانین و حقوق تعریف‌شده رفتار کنیم.
مفهوم ‘’حلال‘’ و ‘’حرام‘’
امام مهدی (علیه السلام) در این حدیث به صراحت بیان می‌کند که خوردن میوه‌ها برای شخص حلال است، اما حمل کردن آن‌ها حرام است. این بیان حکمت‌آمیز نشان می‌دهد که در دین اسلام، به‌ویژه در مسائل اقتصادی و اجتماعی، مرزهای واضحی برای رفتارها تعیین شده است. خوردن میوه‌ها در مکان‌هایی که به‌صورت عمومی یا به‌صورت مشخص برای بهره‌برداری می‌باشند، در راستای احترام به حقوق جامعه و نیازهای مادی افرادی است که ممکن است دسترسی به این منابع نداشته باشند. از طرف دیگر، حمل کردن این میوه‌ها به نوعی نقض سلطه مالکانه صاحب مال است و به تعادل اقتصادی جامعه لطمه می‌زند.
کاربرد حدیث در زندگی روزمره
این حدیث می‌تواند به‌عنوان یک الگو در زندگی روزمره ما مطرح شود. در بسیار از جوامع، خصوصاً در جوامع کشاورزی، ممکن است افراد بدون توجه به حقوق مالکانه دیگران، از زمین‌ها و محصولاتی که به دیگران تعلق دارد، استفاده کنند. در اینجاست که توجه به آموزه‌های دینی و اخلاقی لازم می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر کسی از باغی عبور کند و بخواهد چند میوه بی‌اجازه بردارد، نه‌تنها مرتکب عمل نادرستی شده، بلکه حق مالک را نیز نقض کرده است. در این راستا، حدیث امام (علیه السلام) به ما یادآوری می‌کند که هر چند نیازهای مادی ممکن است ما را به حرکت وادار کند، اما اخلاق و حقوق اجتماعی باید همواره در نظر گرفته شوند.
نتایج عملی احادیث در جامعه
پیروی از دستوراتی مانند این حدیث می‌تواند بر روی جوامع اسلامی تاثیرات مثبتی بگذارد. با رعایت اصولی مانند حق المارّه می‌توان به ایجاد احساس احترام متقابل میان افراد کمک کرد و خطرات سوءاستفاده از اموال دیگران را به حداقل رساند. این مسئله همچنین می‌تواند عوامل ایجاد اعتماد و همکاری در جوامع را افزایش دهد. از دیگر نتایج عملی این حدیث می‌توان به ایجاد یک فرهنگ درست مصرف اشاره کرد. در جامعه‌ای که افراد نسبت به حقوق یکدیگر شناخت کافی داشته باشند و به آن احترام بگذارند، بی‌شک فضای جامعه تغییر می‌کند و روابط انسانی بهبود می‌یابد.
تشویق به مسئولیت‌پذیری اجتماعی
امام مهدی (علیه السلام) در این حدیث به ما می‌آموزد که باید همواره مسئولیت‌پذیر باشیم. بهره‌برداری از منابع عمومی باید به شیوه‌ای انجام شود که به دیگران آسیب نرساند و به نوعی از احترام به حقوق دیگران ناشی گردد. این مسئله، صداقت و مردم‌داری را در جامعه تقویت می‌کند و زمینه‌ساز رشد و ترقی اجتماعی می‌شود. در نهایت، با درک و فهم عمیق از احادیث اهل بیت (علیهم السلام) و به‌ویژه این حدیث امام مهدی (علیه السلام)، می‌توانیم اصول درست حکومت‌داری و زندگی را بیاموزیم و در جامعه یکپارچه‌ای بسازیم که در آن عدالت و انصاف حاکم باشد.
نتیجه‌گیری
نکات ارزشمندی که در این حدیث به چشم می‌آید نه تنها به ما یادآوری می‌کند که باید به حقوق دیگران احترام بگذاریم، بلکه آن را به‌عنوان یک اصل بنیادین در زندگی روزمره‌مان مدنظر قرار دهیم. با رعایت این اصول و تعهد به رفتارهای درست، می‌توانیم در راستای تحقق جامعه‌ای متعالی و محترم گام برداریم. بدین ترتیب، حدیث‌های ساده نیز می‌توانند پایه‌گذار تغییرات و اصلاحات عمیق در زندگی فردی و جمعی ما باشند.
پرسش و پاسخ‌های متداول
افرادی که از کنار مزارع عبور می‌کنند، حق دارند میوه‌های آن‌ها را بخورند، اما حق ندارند آن‌ها را حمل کنند.
حمل میوه‌ها به نوعی نقض سلطه مالکانه صاحب مال است و به تعادل اقتصادی جامعه لطمه می‌زند.
این حدیث به ایجاد احساس احترام متقابل میان افراد و کاهش خطرات سوءاستفاده از اموال دیگران کمک می‌کند.
با رعایت حقوق مالکانه دیگران و عدم استفاده از اموال آن‌ها بدون اجازه، می‌توان به یک فرهنگ درست مصرف و احترام به حقوق اجتماعی رسید.
پیروی از اصول حق المارّه می‌تواند به توسعه اعتماد، همکاری و مسئولیت‌پذیری اجتماعی در جوامع منجر شود.
این حدیث ما را به مسئولیت‌پذیری در بهره‌برداری از منابع عمومی و احترام به حقوق دیگران تشویق می‌کند.