نقش رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی درباره زمین‌لرزه
زمین‌لرزه‌ها جزو بلایای طبیعی هستند که می‌توانند خسارات فراوانی به زندگی انسان‌ها و زیرساخت‌های جامعه وارد کنند. رسانه‌ها به عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارهای اطلاع‌رسانی و ارتباطی در زمان وقوع حوادث طبیعی، می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش خسارات و امداد و نجات ایفا کنند. اطلاعات صحیح و به‌موقع می‌تواند موجب افزایش آگاهی عمومی، آمادگی جامعه و در نهایت کاهش تلفات انسانی شود. در این مقاله، به بررسی نقش رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی در مورد زمین‌لرزه‌ها، تاثیرات آن بر رفتارهای مردم و تحلیل موارد واقعی خواهیم پرداخت.
تاریخچه رسانه‌ها و بلایای طبیعی
از زمان پیدایش رسانه‌ها، این ابزارها همواره در انتقال اخبار و اطلاعات درباره بلایای طبیعی ایفای نقش کرده‌اند. با پیشرفت فناوری، رسانه‌ها شکل و کارکردهای متفاوتی به خود گرفته‌اند. در دهه‌های اخیر، رسانه‌های اجتماعی نیز به یک منبع مهم اطلاعات تبدیل شده‌اند. طبق گزارشی که توسط یونسکو منتشر شده است، رسانه‌ها در بهبود آمادگی برای بلایای طبیعی و کاهش آسیب‌ها نقش بسزایی دارند (یونسکو، ۲۰۱۵). به عنوان مثال، در زمین‌لرزه ۲۰۱۱ توهوکوی ژاپن، شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر و فیس‌بوک به عنوان ابزارهای مهمی در اطلاع‌رسانی به شمار می‌رفتند.
ساختار رسانه‌ای و توزیع اطلاعات
رسانه‌ها به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: رسانه‌های سنتی و رسانه‌های جدید. رسانه‌های سنتی شامل تلویزیون، رادیو و روزنامه‌ها هستند که معمولاً اخبار را به صورت یکطرفه صادر می‌کنند، در حالی که رسانه‌های جدید، مانند وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی، تعامل بیشتری با مخاطب دارند. این تعامل می‌تواند به سرعت انتقال اطلاعات و اعلام وضعیت خاص در زمان بحران کمک کند.
در جدول زیر، تفاوت‌های اصلی بین رسانه‌های سنتی و جدید در زمان وقوع حوادث طبیعی ارائه شده است:
| ویژگی | رسانه‌های سنتی | رسانه‌های جدید |
| نوع ارتباط | یکطرفه | دوطرفه |
| سرعت انتشار | کند | سریع |
| قابلیت دسترسی | محدود به ساعات خاص | ۲۴ ساعته |
| توانایی ارائه اطلاعات | محدود به متن و تصویر | چندرسانه‌ای |
تأثیر رسانه‌ها بر رفتار عمومی
رسانه‌ها می‌توانند تأثیر زیادی بر رفتار عمومی در زمان وقوع زمین‌لرزه‌ها داشته باشند. اطلاعات پیشگیرانه، می‌تواند به مردم کمک کند تا برای بلایای طبیعی آمادگی بیشتری داشته باشند و به سرعت واکنش درست را نشان دهند. در تحقیقی که در سال ۲۰۲۰ در انگلستان انجام شد، مشخص شد مردمی که از طریق رسانه‌ها اطلاعات دقیق دریافت کرده بودند، نسبت به کسانی که اطلاعات کافی نداشتند، رفتارهای بهتری در زمان وقوع زلزله از خود نشان دادند (جانستون و همکاران، ۲۰۲۰).
رسانه‌های اجتماعی و زمین‌لرزه‌ها
رسانه‌های اجتماعی با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، نقش جدیدی را در اطلاع‌رسانی درباره زمین‌لرزه‌ها ایفا می‌کنند. این رسانه‌ها با ارائه اطلاعات به‌روز و فوری، به مردم کمک می‌کنند تا در شرایط بحرانی تصمیم‌گیری بهتری داشته باشند. بررسی‌های اخیر نشان داده‌اند که در زمین‌لرزه‌های نیکلا، کالیفرنیا در سال ۲۰۲۱، توییتر و اینستاگرام نقش مهمی در اطلاع‌رسانی به مردم ایفا کردند (میلس و اوهانا، ۲۰۲۱).
استفاده از هشتگ‌ها در اطلاع‌رسانی
هشتگ‌ها یکی از ابزارهای مؤثر در رسانه‌های اجتماعی هستند که کاربران را به اطلاعات مرتبط هدایت می‌کنند. بر اساس نتایج یک تحقیق در سال ۲۰۱۹، هشتگ‌های مرتبط با زمین‌لرزه‌ها، سرعت انتشار اخبار و اطلاعات را افزایش دادند و باعث شدند مردم به سرعت به اطلاعات مهم دسترسی پیدا کنند (راجرز و همکاران، ۲۰۱۹).
چالش‌های رسانه‌ها در روزهای زلزله
هرچند رسانه‌ها می‌توانند در زمان وقوع زمین‌لرزه تأثیر مثبت داشته باشند، اما چالش‌هایی نیز در این زمینه وجود دارد. از جمله این چالش‌ها، انتشار اخبار نادرست و شایعات است که می‌تواند به افزایش نگرانی و اضطراب عمومی منجر شود. به طور مثال، در زمین‌لرزه ۲۰۱۵ نپال، اخبار نادرست درباره شدت زمین‌لرزه و خسارات وارده در رسانه‌ها منتشر شد که سبب نگرانی بیشتر مردم شد (ادگار و همکاران، ۲۰۱۵).
تجربه‌های جهانی در اطلاع‌رسانی درباره زمین‌لرزه
تجربه‌های کشورهای مختلف در زمینه اطلاع‌رسانی درباره زمین‌لرزه‌ها می‌تواند الگوهای مفیدی برای دیگر کشورها فراهم کند. کشورهایی مانند ژاپن و chili که سابقه طولانی در مدیریت بلایای طبیعی دارند، از رسانه‌ها به‌طور مؤثری استفاده کرده‌اند.
ژاپن و زمین‌لرزه‌های مکرر
ژاپن به عنوان یکی از کشورهایی که به‌طور مکرر با زمین‌لرزه‌ها مواجه است، از سیستم‌های رسانه‌ای کارآمدی برخوردار می‌باشد. دولت ژاپن با هدف کاهش خسارات ناشی از زمین‌لرزه، رسانه‌ها را به کار گرفته و در طول سال‌ها، برنامه‌های آموزشی مختلفی را برگزار کرده است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۱، بعد از زمین‌لرزه بزرگ توهوکو، رسانه‌ها به مانند شبکه NHK به سرعت به انتشار اخبار و اطلاعات مربوط به وضعیت اضطراری پرداختند و این کار به نجات جان بسیاری از افراد کمک کرد.
چلی و مدل‌های مختلف اطلاع‌رسانی
در کشور چلی، رسانه‌ها به خصوص پس از زمین‌لرزه ۲۰۱۰ که یکی از شدیدترین زمین‌لرزه‌ها در تاریخ این کشور بود، به نحوی قوی در اطلاع‌رسانی شرکت کردند. دولت و سازمان‌های محلی با استفاده از رسانه‌ها به مردم اطلاعات مربوط به ایمنی و پناه‌گیری را ارائه کردند. در این راستا، تلویزیون ملی چلی به عنوان یکی از منابع اصلی اطلاعاتی، به طور مداوم جان‌فشانی کرد تا به مردم در زمان بحرانی کمک نماید (کورگرد و همکاران، ۲۰۱۴).
تأثیر رسانه‌ها بر امدادرسانی
رسانه‌ها نه تنها در اطلاع‌رسانی به مردم در مورد زمین‌لرزه‌ها، بلکه در تسهیل فرآیند امدادرسانی نیز تأثیرگذارند. آن‌ها توانایی بسیج منابع و نیروهای امدادی را دارند. در یک پژوهش که در سال ۲۰۲۰ انجام شد، پژوهشگران دریافتند که رسانه‌ها با سرمایه‌گذاری در ارائه اطلاعات مربوط به نیازمندی‌های عاجل بعد از زمین‌لرزه‌ها، می‌توانند به بهبود فرآیندهای امدادرسانی کمک کنند (آلکساندر و همکاران، ۲۰۲۰).
نتیجه‌گیری
رسانه‌ها به عنوان یکی از اصلی‌ترین محورهای اطلاع‌رسانی در زمان وقوع زمین‌لرزه‌ها، به شدت بر رفتارهای عمومی و فرآیند امدادرسانی تأثیر دارند. استفاده از رسانه‌ها می‌تواند به شکل‌گیری یک جامعه آگاه و آماده برای مواجهه با زمین‌لرزه‌ها کمک کند. همچنین، چالش‌های موجود در حوزه رسانه‌ها، نیازمند توجه و تدابیر ویژه‌ای برای بهبود کیفیت و دقت اطلاعات ارائه شده توسط آن‌هاست. در نهایت، ترکیب رسانه‌های سنتی و جدید به وضوح نشان می‌دهد که چگونه اطلاعات می‌تواند در بهبود وضعیت کلی جامعه در مواجهه با بلایای طبیعی مؤثر واقع شود.
جداول و نمودارها
در ادامه، داده‌هایی که در خصوص تأثیر رسانه‌ها بر رفتار عمومی گردآوری شده‌اند، در جدول زیر نمایش داده شده است.
| عامل | تأثیر مثبت | تأثیر منفی |
| آگاهی از خطر | ۸۰٪ | ۲۰٪ |
| تصمیم‌گیری به موقع | ۷۵٪ | ۲۵٪ |
| تسهیل در امدادرسانی | ۷۲٪ | ۲۸٪ |
