بررسی تأثیر تحریم‌ها بر مدیریت پسماند در ایران

مدیریت بهینه پسماند یکی از چالش‌های بزرگ زیست‌محیطی و اجتماعی در کشورها به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه است. ایران به‌عنوان یک کشور با منابع طبیعی و جمعیتی قابل توجه، با چالش‌های خاصی در زمینه مدیریت پسماند مواجه است. در سال‌های اخیر، تحریم‌ها تأثیر عمیقی بر جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی ایران به‌ویژه در زمینه مدیریت پسماند گذاشته است. در این مقاله، به بررسی تأثیرات تحریم‌ها بر سیستم‌های مدیریت پسماند در ایران و راهکارهایی برای بهبود وضعیت موجود خواهیم پرداخت.

تأثیر تحریم‌ها بر اقتصاد و بودجه مدیریت پسماند

تحریم‌ها به‌طور عمده به کاهش درآمد ملی کشورها منجر می‌شوند، که این مسأله به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه آسیب‌پذیر به وضوح دیده می‌شود. در ایران، تحریم‌ها تأثیر منفی بر منابع مالی دولت گذاشته و این امر به‌ویژه بر بودجه تخصیص‌یافته به مدیریت پسماند اثرگذار بوده است. طبق گزارشاتی که در سال‌های اخیر منتشر شده، بودجه‌های تخصیصی برای پروژه‌های مدیریت پسماند به طور چشمگیری کاهش یافته است. این کاهش بودجه باعث ضعف در زیرساخت‌های مدیریت پسماند، مانند ایجاد سیستم‌های تفکیک و بازیافت پسماند شده است (منبع: گزارش سازمان حفاظت محیط زیست ایران، 2022).

این وضعیت نه‌تنها بر افزایش حجم پسماندها تأثیر گذاشته بلکه کاستی‌های مدیریت در زمان بحران‌های محیط زیستی را نیز نمایان می‌سازد. جدول زیر نمونه‌ای از کاهش بودجه مدیریت پسماند در چند سال اخیر را نشان می‌دهد.

چالش‌های لجستیکی ناشی از تحریم‌ها

یکی دیگر از اثرات تحریم‌ها، مشکلات لجستیکی در تأمین تجهیزات و فناوری‌های مدیریت پسماند است. با توجه به محدودیت‌های تجاری، شرکت‌های خارجی تمایل کمتری برای سرمایه‌گذاری و همکاری با ایران دارند که این امر منجر به کاهش دسترسی به تجهیزات نوین و تکنولوژی‌های مدرن مدیریت پسماند شده است. به‌عنوان مثال، برخی تجهیزات ضروری برای تفکیک و بازیافت پسماند از جمله دستگاه‌های کمپوست‌سازی، به دلیل تحریم‌ها به‌سختی در دسترس است. این موضوع عملاً فرآیند مدیریت پسماند را دشوارتر کرده و مشکلات زیست‌محیطی را تشدید کرده است.

تأثیر بر کیفیت بازیافت

کیفیت بازیافت پسماندها یکی دیگر از زمینه‌های تحت تأثیر تحریم‌هاست. با کاهش تجهیزات و فناوری‌های مدرن، میزان پسماندهایی که به‌صورت مؤثر بازیافت می‌شوند کاهش یافته است. طبق آمارهای رسمی، میزان بازیافت پسماندها در ایران به‌طور متوسط حدود 5-10 درصد است که این عدد در کشورهای پیشرفته به 30 تا 50 درصد می‌رسد. عدم وجود تجهیزات لازم و آموزش‌های کافی برای شیوه‌های بازیافت مؤثر باعث تضعیف این بخش می‌شود.

راهکارهای ممکن برای بهبود وضعیت

در راستای مواجهه با چالش‌های ناشی از تحریم‌ها، نیاز به راهکارهای خلاقانه و نوآورانه در مدیریت پسماند احساس می‌شود. یکی از راهکارهای پیشنهادی، توجه به مشارکت بخش خصوصی و بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری‌های داخلی است. با جذب سرمایه‌های داخلی و راه‌اندازی پروژه‌های مشترک با شرکت‌های ایرانی، می‌توان به بهبود زیرساخت‌های مدیریت پسماند کمک کرد. به‌عنوان مثال، ایجاد ائتلاف‌های محلی برای جمع‌آوری و بازیافت پسماند می‌تواند موثر باشد.

با توجه به این مسائل، جدول زیر نمونه‌ای از مدل‌های مشارکت عمومی – خصوصی در ایران را نشان می‌دهد:

آینده مدیریت پسماند در ایران

آینده مدیریت پسماند در ایران به شرایط اقتصادی و سیاسی کشور به‌ویژه وضعیت تحریم‌ها بستگی دارد. برای بهبود وضعیت، لازم است که دولت و نهادهای مختلف به‌صورت هم‌افزایی عمل کنند. توسعه فناوری‌های بومی و افزایش آگاهی عمومی در زمینه مدیریت پسماند، از جمله اقداماتی است که باید به‌طور جدی پیگیری شود.

اهمیت تدوین سیاست‌ها و قوانین جدید

تدوین سیاست‌های جدید و کارآمد در زمینه مدیریت پسماند به‌ویژه در شرایط تحریم، می‌تواند به بهبود وضعیت موجود کمک کند. قوانین مستحکم‌تر و اجرای درست آن‌ها می‌تواندضمن کاهش تولید پسماند، سهم بیشتری از بازیافت را به‌دست آورد. همچنین، باید بر روی تولید پسماند از طریق آگاهی بخشی به مردم تمرکز کرد تا با کاهش تولید پسماند به مدیریت بهتری دست یابیم.

افزایش آگاهی و مشارکت عمومی

افزایش آگاهی عمومی و مشارکت جامعه در فرآیندهای مدیریت پسماند از جمله راهکارهای مؤثر دیگر است. فرهنگ‌سازی در زمینه تفکیک پسماند و استفاده مجدد از مواد، عاملی کلیدی در کاهش مشکلات مدیریت پسماند است. آموزش مؤثر می‌تواند رفتارهای مثبت را تقویت کند و نحوه‌ی مدیریت پسماند در مقیاس‌های مختلف را بهبود بخشد.

نتیجه‌گیری

به‌طور کلی، تحریم‌ها تأثیرات عمیقی بر سیستم‌های مدیریت پسماند در ایران گذاشته است. کاهش بودجه، مشکلات لجستیکی و کمبود تجهیزات به چالش‌های اساسی تبدیل شده‌اند. با این حال، با استفاده از راهکارهای مناسب و بهره‌برداری از ظرفیت‌های داخلی و خارجی، می‌توان به بهبود وضعیت مدیریت پسماند در کشور کمک کرد. این امر نیازمند عزم جدی و همکاری میان دولت، بخش خصوصی و جامعه است. با توجه به مشکلات و چالش‌های پیش رو، زمان آن فرا رسیده است که تصمیم‌سازان تلاش بیشتری برای ایجاد یک سیستم مدیریت پسماند پایدار انجام دهند.

منبع‌ها:

- گزارش سازمان حفاظت محیط زیست ایران، 2022.
- مرکز آمار ایران، 2021.
- پژوهش‌های زیست‌محیطی، 2020.