نقش جامعه در ایمنی و آمادگی در برابر زمینلرزهها
زمینلرزهها به عنوان یکی از بلایای طبیعی از دیر باز تهدیدی برای زندگی انسانها و زیرساختهای اجتماعی و اقتصادی به شمار میروند. در این مقاله به بررسی نقش جوامع محلی در ایمنی و آمادگی در برابر زمینلرزهها پرداخته خواهد شد. اهمیت آمادگی جامعه را میتوان در کاهش تلفات انسانی، خسارات مالی و آسیب به زیرساختها مشاهده کرد. لذا این مقاله با تمرکز بر تحلیل این نقش و ارائه مثالهایی از جوامع موفق در مدیریت خطرات زلزله به تبیین راهکارهای مؤثر در این زمینه خواهد پرداخت.
اهمیت آمادهسازی جامعه در برابر زمینلرزهها
آمادگی جامعه در برابر زمینلرزهها به مجموعه اقداماتی اطلاق میشود که با هدف کاهش آسیبها و تلفات در زمان وقوع زلزله انجام میشوند. عواملی همچون ایجاد آگاهی عمومی، آموزش و تمرینات گروهی نقش بسیار مهمی در این زمینه ایفا میکنند. بر اساس آمار مرکز لرزهنگاری ایران، زمینلرزههای اخیر با توجه به پر خطر بودن مناطق مختلف کشور نیاز به اقدامات پیشگیرانه را دوچندان کردهاند. این اقدامات شامل شناسایی نقاط آسیبپذیر، ارتقاء زیرساختها و برگزاری دورههای آموزشی برای جامعه میباشد.
رابطه بین آگاهی عمومی و کاهش تلفات
آگاهی عمومی یکی از ارکان اصلی برای کاهش تلفات انسانی و خسارات مالی ناشی از زمینلرزهها است. زمانی که اعضای جامعه با مخاطرات زلزله آشنا شوند و درک بهتری از چگونگی رفتار در زمان وقوع آن داشته باشند، میتوانند در شرایط بحرانی تصمیمات بهتری اتخاذ کنند. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۰ در کشور هائیتی، به علت کمبود آگاهی عمومی و عدم آمادگی، تعداد تلفات به بیش از ۲۲۰۰۰۰ نفر رسید. برعکس، در سال ۲۰۱۱ در ژاپن، با وجود اینکه زلزلهای به بزرگی ۹ ریشتر به وقوع پیوست، آمار تلفات به دلیل آموزشهای پیشین و اقدامات احتیاطی که در دراز مدت انجام شده بود، نسبتاً پایین بود.
جداول و دادهها
در زیر جدولی از برخی آمار مربوط به میزان تلفات و خسارات مالی ناشی از زلزلههای مطرح در دنیا آورده شده است:
| سال | مکان | شدت زلزله (ریشتر) | تلفات انسانی | خسارات مالی (میلیون دلار) |
| 2010 | هائیتی | 7.0 | 220,000 | 14,000 |
| 2011 | ژاپن | 9.0 | 18,500 | 360,000 |
| 2015 | نپال | 7.8 | 9,000 | 10,000 |
| 2020 | ترکیه | 6.8 | 114 | 3,000 |
نقش آموزش در کاهش خطرات زلزله
آموزش عمومی و اختصاصی در زمینه آمادگی در برابر زمینلرزه نیز یکی از مؤلفههای کلیدی به شمار میرود. زمانی که جوامع در زمینه سوانح طبیعی آموزشی ببینند، احتمال وقوع تلفات انسانی به مراتب کاهش مییابد. در این راستا، سازمانهای غیردولتی و دولتی میتوانند با برگزاری کارگاهها و دورههای آموزشی در مدارس و مراکز اجتماعی به ارتقاء دانش عمومی بپردازند. به عنوان مثال، سازمان ملل متحد در برنامههای آموزشی خود آمادگی در برابر زلزله را به کودکان و نوجوانان آموزش میدهد که این اقدام بهویژه در جوامع آسیبپذیر بسیار مؤثر بوده است.
تعاملات اجتماعی و همکاری ساکنین
تعاملات اجتماعی و همکاری میان ساکنین نیز میتواند تأثیر عمیقی در آمادگی اجتماعی داشته باشد. در حوادث طبیعی، افراد نیاز دارند تا به یکدیگر کمک کنند و این همکاری در شرایط بحرانی میتواند منجر به نجات جان افراد شود. بسیاری از جوامع بهخصوص در مناطق زلزلهخیز، با تشکیل گروههای محلی و شبکههای امدادی در مواقع بحران به یکدیگر یاری میرسانند. بهعنوان مثال، در زلزله ۲۰۱۰ هائیتی، بسیاری از داوطلبان محلی برای کمک به نجات افراد زیر آوار لرزیدند.
اهمیت زیرساختهای مقاوم
زیرساختهای مقاوم یکی دیگر از عوامل موثر در ایمنی جامعه در برابر زمینلرزهها است. تأسیسات عمومی مانند بیمارستانها، مدارس و ایستگاههای پلیس باید به گونهای طراحی شوند که بتوانند در برابر زلزله مقاوم باشند. بسیاری از کشورها بر اساس استانداردهای بینالمللی به طراحی ساختمانهای مقاوم در برابر زلزله پرداخته و از تکنولوژیهای جدید برای این منظور استفاده کردهاند. بهعنوان نمونه، در ژاپن، به خاطر تلاشهای مداوم در زمینه تقویت زیرساختها، سیستمهای هشدار زودهنگام و استانداردهای ساخت و ساز، توانستهاند تعداد تلفات را کاهش دهند.
آسیب شناسی زلزلهها در جوامع مختلف
برای تحلیل دقیقتر این موضوع، به مرور و بررسی آسیبشناسی زلزلهها در کشورهای مختلف خواهیم پرداخت. در زیر یک جدول از کشورها و آمار مربوط به آسیبهای اقتصادی و انسانی ناشی از زلزلهها در این کشورها آورده شده است:
| کشور | شدت زلزله (ریشتر) | تلفات انسانی | خسارات مالی (میلیون دلار) | سال |
| هائیتی | 7.0 | 220,000 | 14,000 | 2010 |
| ژاپن | 9.0 | 18,500 | 360,000 | 2011 |
| نپال | 7.8 | 9,000 | 10,000 | 2015 |
| ایتالیا | 6.3 | 309 | 16,000 | 2009 |
راهکارهای مؤثر در تقویت آمادگی جامعه
با توجه به تمامی نکات مطرح شده، میتوان به راهکارهای مؤثر در تقویت آمادگی جامعه برای مواجهه با زلزلهها اشاره کرد. این راهکارها شامل انتشار آگاهی عمومی، آموزشهای دائمی و برگزاری تمرینهای عملی است. جوامع باید برای آمادگی در برابر زلزلههای احتمالی هدفگذاری کرده و اقداماتی توأمان از تمامی ارکان جامعه اعم از دولت، سازمانهای غیر دولتی و خود مردم انجام دهند.
تشکیل تیمهای واکنش سریع
تشکیل تیمهای واکنش سریع در زمان وقوع زلزله میتواند بسیار مؤثر باشد. این تیمها باید شامل افراد آموزشدیده و داوطلبانی باشند که در مواقع اضطراری به کمک نیازمندان میشتابند. تجارب نشان میدهد که این گونه تیمها در هنگام وقوع بلایای طبیعی مانند زلزله میتوانند جانسوزهای انسانی را کاهش دهند. برای مدلسازی این موضوع، میتوان نمونههای موفقی از کشورهای دارای سیستمهای پاسخگو به بلایای طبیعی نظیر ژاپن و نیوزیلند ارائه داد.
استفاده از فناوریهای نوین
استفاده از فناوریهای نوین نیز میتواند به افزایش آمادگی جامعه کمک کند. سیستمهای هشدار زودهنگام، استفاده از دیتاهای بزرگ برای پیشبینی اتفاقات و اپلیکیشنهای موبایلی برای ارتباطات اضطراری از جمله این فناوریها هستند. بهعنوان مثال، در کالیفرنیا آمریکا، اپلیکیشن MyShake به کاربرانی که در معرض خطر زلزله هستند، هشدار میدهد و در صورت وقوع زلزله به آنها کمک میکند تا درک بهتری از خطر داشته باشند.
نتیجهگیری و آیندهنگری
با توجه به تهدیدات فزاینده ناشی از زمینلرزهها، ایمنی و آمادگی جامعه به عنوان عامل کلیدی در کاهش تلفات و خسارات مالی به موضوعی ضروری تبدیل شده است. با بهرهگیری از آموزشهای مؤثر، تشکیل تیمهای همکاری محلی و استفاده از فناوریهای نوین، جوامع میتوانند شانس بقا و ایمنی خود را در برابر زمینلرزهها به میزان قابل توجهی افزایش دهند. در نهایت، ایمنسازی جوامع نیازمند همکاری میان تمام اعضای جامعه و واحدهای دولتی و غیر دولتی است تا بتوان تلاشها را در راستای یک هدف مشترک هماهنگ کرد.
منابع
1. اللهدادی، م. (1398). زمینشناسی و زلزلهشناسی در ایران. انتشارات دانشگاه تهران.
2. سازمان ملل متحد (2016). پایداری شهری و بلایای طبیعی.
3. مرکز لرزهنگاری ایران (2020). آمار و گزارشات زلزلهای.
4. موسسه تحقیقات زلزلهشناسی کالیفرنیا (2019). بررسی برنامههای آمادگی در برابر زلزله.
