چالشهای موجود در کارکرد رسانهها
رسانهها بهعنوان یکی از ارکان اصلی جوامع مدرن، مسؤولیتهای گستردهای در زمینههای اطلاعرسانی، سرگرمی و تأثیرگذاری بر فرهنگ عمومی دارند. با این حال، چالشهای فراوانی در عملکرد رسانهها وجود دارد که میتواند بر کیفیت اطلاعات و تأثیرگذاری آنها بر جامعه تأثیرگذار باشد. عواملی مانند عدم شفافیت، انتشار اخبار نادرست، تغییرات در تکنولوژی، و سوگیریهای سیاسی و اجتماعی میتواند عملکرد رسانهها را تحت تأثیر قرار دهد. در این مقاله، به بررسی عمیق این چالشها خواهیم پرداخت و به تحلیل ابعاد مختلف آن خواهیم پرداخت.
چالشهای اطلاعاتی و انتشار اخبار نادرست
یکی از بزرگترین چالشهایی که رسانهها با آن مواجهاند، انتشار اخبار نادرست است. در دنیای مدرن، با پیشرفت تکنولوژی و ظهور شبکههای اجتماعی، ممکن است اخبار به سرعت منتشر شوند اما این سرعت غالباً به کیفیت اطلاعات آسیب میزند. طبق گزارش Pew Research Center، نزدیک به 64 درصد آمریکاییها بیان کردهاند که با افزایش استفاده از رسانههای اجتماعی، آنها با مشکلات بیشتری در شناسایی اخبار صحیح و نادرست مواجهاند (پیو، 2021).
مثالی بارز از انتشار اخبار نادرست میتواند بحران کووید-19 باشد که در آن اطلاعات نادرست درباره واکسیناسیون، پروتکلهای بهداشتی و روشهای درمانی به سرعت منتشر شد و تأثیرات منفی گستردهای بر سلامت عمومی داشت. تنها در یک بازه زمانی کوتاه، اطلاعات نادرست منجر به شکلگیری تحریکهای اجتماعی و نارضایتی عمومی شد.
| سال | درصد انتشار اخبار نادرست |
| 2019 | 22% |
| 2020 | 38% |
| 2021 | 35% |
تأثیر رسانههای اجتماعی بر عملکرد رسانهها
رسانههای اجتماعی نهتنها بهعنوان یک پلتفرم برای ارتباط و تبادل اطلاعات عمل میکنند، بلکه به دغدغهای برای رسانههای سنتی نیز تبدیل شدهاند. با ظهور شبکههای اجتماعی، اشتراکگذاری سریع و آسان اطلاعات بهویژه اخبار، چالشهای جدیدی برای رسانههای سنتی ایجاد کرده است. بسیاری از افراد بهجای مراجعه به اخبار رسمی، از فیدهای خبری رسانههای اجتماعی استفاده میکنند. بهعنواننمونه، طبق مطالعهای در سال 2022، حدود 53 درصد از جوانان 18 تا 29 ساله، اخبار خود را از رسانههای اجتماعی دریافت میکنند، درحالیکه این رقم برای افراد بالای 65 سال تنها 23 درصد است (نشنال اکونومیست، 2022).
این تغییرات در الگوی مصرف رسانهای همچنین تأثیر قابلتوجهی بر کیفیت و نوع محتوای تولیدشده در رسانههای سنتی دارد. رسانههای سنتی مجبور به سازگاری با روندهای جدید هستند و گاهی اوقات به سمت تولید محتوای سطحی و جذابیت گرایش پیدا میکنند که این نتیجه میتواند تأثیرات مستقیمی بر اعتبار و جلب اعتماد مخاطبان داشته باشد.
سوگیری در رسانهها و نگرانیهای اخلاقی
یکی دیگر از چالشهای مهم رسانهها، سوگیری در گزارشها و پوششهای خبری است. سوگیری رسانهای میتواند منجر به ایجاد تصویری غلط از واقعیتها و اطلاعات شود و بر نظرات و رفتارهای جامعه تأثیر بگذارد. براساس گزارش Global Media Monitoring، 49 درصد از گزارشهای خبری در سراسر جهان، بیشتر به سمت مردان متمایل بوده و تنها 24 درصد از گزارشها به زنان اختصاص یافتهاند (گزارش GMMP، 2020). این سوگیری نهتنها به تبعیض جنسیتی منجر میشود، بلکه میتواند بر روی برداشتهای عمومی از مسائل اجتماعی و سیاسی نیز تأثیرگذار باشد.
بهعلاوه، سوگیریهای سیاسی نیز نگرانیهای عمدهای برای رسانهها ایجاد کرده است. تحقیقات نشان میدهد که رسانهها بهواسطه وابستگی به منابع مالی، ممکن است در پوشش اخبار به نفع یا بر ضد گروههای سیاسی خاص اقدام کنند. این وضعیت ممکن است باعث فرار از حقیقت و ایجاد جهشهای اطلاعاتی در سطح جامعه شود.
چالشهای مربوط به فناوری و محتوای آنلاین
توسعه فناوریهای نوین نهتنها فرصتهایی را برای رسانهها فراهم کرده، بلکه چالشهای جدیدی نیز به همراه داشته است. یکی از این چالشها، حفظ حریم خصوصی و امنیت اطلاعات است. با افزایش انتشار محتوا در وب و رسانههای اجتماعی، خطرات امنیتی نیز افزایش یافته است. بهعنوانمثال، وقوع حملات سایبری به رسانههای بزرگ میتواند به سرقت اطلاعات حساس و درآمدزایی از طریق اخاذی منجر شود.
علاوه بر این، با فراگیر شدن تکنولوژیهای هوش مصنوعی، ممکن است آسیبهای حقوقی و اخلاقی جدیدی نیز ایجاد شود. استفاده از الگوریتمهای هوش مصنوعی در تولید محتوا میتواند نادرستیهایی را بههمراه داشته باشد. بر اساس گزارش Reuters Institute (2022)، 38% از خبرنگاران حس میکنند که هوش مصنوعی ممکن است بر کیفیت محتوای تولیدشده تأثیر بگذارد و باعث ایجاد استانداردهای ناکافی شود.
| سال | درصد استفاده از هوش مصنوعی |
| 2020 | 12% |
| 2021 | 25% |
| 2022 | 38% |
رسانهها و چالش پهنای باند و دسترسی
یک چالش اساسی دیگر، مسئله دسترسی و پهنای باند اینترنت است. دسترسی نابرابر به اینترنت منجر به نابرابری اطلاعاتی در جامعه میشود. طبق گزارش سازمان جهانی ارتباطات (ITU)، در سال 2021، حدود 40 درصد از جمعیت جهان همچنان به اینترنت پرسرعت دسترسی ندارند (ITU، 2021). این مسئله بهخصوص در مناطق روستایی و کمدرآمد بهوضوح مشاهده میشود.
عدم دسترسی به اطلاعات معتبر و بهروز میتواند به گسترش تضادها و بحرانهای اجتماعی منجر شود. بهعنوان مثال، در بحرانهای طبیعی، عدم دسترسی به اطلاعات قوی میتواند امنیت و سلامت شهروندان را تحت تأثیر قرار دهد. رسانهها باید با همکاری نهادهای دولتی و بخش خصوصی به دنبال افزایش دسترسی عمومی به اطلاعات باشند.
نقش رسانهها در شکلدهی به افکار عمومی
رسانهها بهشدت بر افکار عمومی و رفتارهای اجتماعی تأثیر میگذارند. آنها میتوانند با ارائه اطلاعات درست و شفاف، مردم را در مواجهه با چالشهای اجتماعی و سیاسی هدایت کنند. اما هنگامیکه رسانهها تحت تأثیر سوگیریها و اطلاعات نادرست قرار میگیرند، میتوانند به تشدید بحرانهای اجتماعی و ایجاد تنشهای سیاسی در جوامع کمک کنند.
یک نمونه از نقشی که رسانهها میتوانند در مخالفت با بیعدالتی اجتماعی ایفا کنند، برگزاری کمپینهای جمعآوری کمک برای قشرهای آسیبپذیر و دغدغههای اجتماعی است. بهعنوان مثال، رسانهها با فراهم کردن فضایی برای ابراز نظرات و مشکلات اقشار مختلف، فرصتی برای آگاهیرسانی و جلب حمایت عمومی فراهم میآورند.
نتیجهگیری: نیاز به تغییرات ساختاری
با توجه به چالشهای متعدد پیش روی رسانهها، نیاز به تغییرات ساختاری و اصلاحات جدی بهوضوح احساس میشود. رسانهها باید به سمت ارتقای شفافیت و صداقت در پوشش اخبار حرکت کنند. علاوه بر این، ایجاد فرصتهای آموزشی برای خبرنگاران و رسانهها جهت شناسایی و مقابله با اطلاعات نادرست و سوگیریها، میتواند در بهبود کیفیت اطلاعات مؤثر باشد.
پیشرفت فناوری نیز باید بهعنوان یک ابزار مثبت مورد استفاده قرار گیرد تا بر اساس اخلاقیات و حقوق افراد عمل کند. رسانهها باید به نقش خود در ارتقاء سطح آگاهی عمومی و امکانپذیر ساختن دسترسی به اطلاعات باکیفیت برای همه اقشار جامعه توجه کنند. ایجاد استانداردهای اخلاقی و فنی در رسانهها بهویژه در عصر دیجیتال، برای مقابله با چالشهای موجود و حفظ اعتبار و اعتماد عمومی ضروری است.
