مقایسه اجتماعی و پیامدهای روانی آن در فضای دیجیتال
فضای دیجیتال به یکی از ارکان اصلی زندگی روزمره بشر تبدیل شده است. این فضا نه تنها به سادگی اطلاعات را جستجو و دریافت میکند بلکه به بستری برای تبلیغات و مقایسه اجتماعی نیز تبدیل شده است. مقایسه اجتماعی به فرایند سنجش خود با دیگران اشاره دارد و در دنیای آنلاین، این مقایسه میتواند تأثیرات عمیقی بر روان شناسی انسانها داشته باشد. مقاله حاضر به تحلیل مقایسه اجتماعی و پیامدهای روانی آن در فضای دیجیتال میپردازد و همچنین به بررسی تأثیر تبلیغات آنلاین بر این مقایسه و پیامدهای آن میپردازد.
1. مقایسه اجتماعی: مفهوم و نگاهی کلی
مقایسه اجتماعی به طور عمومی به فرایند ارزیابی خود در مقابل دیگران اشاره دارد. این مفهوم توسط روانشناس آمریکایی لئون فستینگر در سال 1954 مطرح شد. فستینگر بر این باور بود که انسانها بهطور طبیعی برای قضاوت در مورد خود و توانمندیهایشان از مقایسه با دیگران استفاده میکنند. در فضای دیجیتال، وبسایتها، شبکههای اجتماعی و پلتفرمهای آنلاین بستری را ایجاد کردهاند که تنها به کاربران این امکان را میدهد تا به سادگی نشانههای مقایسهای را مشاهده کنند، بلکه این نشانهها در شرایطی که تبلیغات در حال نفوذ هستند، به شدت تقویت میشوند.
مقایسه اجتماعی در فضای دیجیتال دارای ابعاد مختلفی است. مثلاً در شبکههای اجتماعی، کاربران میتوانند با مشاهده زندگی، موفقیتها و ظاهربرداری دیگران احساس کمبود کنند و این احساس میتواند منجر به بروز مشکلات روانی شود. تحقیقات نشان میدهد کاربران شبکههای اجتماعی که زمان بیشتری را صرف مشاهده پستهای دیگران میکنند، بیشتر در معرض اضطراب و افسردگی قرار دارند (Twenge et al., 2019).
2. تبلیغات دیجیتال و تأثیر آن بر مقایسه اجتماعی
تبلیغات دیجیتال یکی از ویژگیهای بارز فضای دیجیتال است. شرکتها از این فرصت برای جذب مشتریان و افزایش فروش محصولات خود استفاده میکنند. در این راستا، پیامهای تبلیغاتی معمولاً با استفاده از تصاویر زیبا و اعداد قابل توجه طراحی میشوند که میتواند احساسات مختلفی را در بین کاربران ایجاد کند. درست به همین دلیل، این تبلیغات میتوانند به مقایسه اجتماعی دامن بزنند.
گزارشات نشان میدهند که 70 درصد جوانان احساس میکنند تحت فشار هستند تا خود را با معیارهای زیبایی و موفقیت تبلیغاتی دیگران مقایسه کنند و این مقایسهها تأثیرات منفی بر خودباوری و رضایت عمومی دارند (Pew Research Center, 2020). این فشار میتواند به ایجاد احساس ناامیدی، تنهایی و عدم رضایت از زندگی منجر شود.
2.1. تأثیرات روحی و روانی تبلیغات اجتماعی
تبلیغات در هر دو شکل سنتی و دیجیتال میتواند تأثیراتی عمیق داشته باشد. اگر چه تبلیغات سنتی طریقههای خاص خود را دارند، اما در فضای دیجیتال، تبلیغات بهواسطه ارتباطات اجتماعی وارد بازی شده و به طرز شگفتانگیزی میتوانند منجر به حس شکست در مقایسه شوند. یک مطالعه نشان داد که درصد قابل توجهی از کاربران پس از مشاهده تبلیغات آنلاین نسبت به خود احساس نارضایتی پیدا کردند و به صورت غیرمستقیم با دیگران مقایسه کردند.
2.2. اثرات منفی بر سلامت روان
محققین دریافتند که این نوع مقایسه میتواند به اضطراب دائمی، افسردگی و حوادث خودکشی منجر شود. شواهد نشان میدهند که زمان کاربر در شبکههای اجتماعی و تماشای تبلیغات بهطور قابل توجهی بر وضعیت روحی او تأثیر میگذارد. بر اساس تحقیقات اخیر، ارتباطی مثبت بین مصرف محتواهای تبلیغاتی و افزایش مشکلات روانی یافت شده است.
| تأثیرات روانی | درصد تأثیر |
| اضطراب | 60% |
| افسردگی | 50% |
| احساس تنهایی | 70% |
| کاهش اعتماد به نفس | 65% |
3. مقایسه اجتماعی و فرهنگ
فرهنگ نیز نقشی حیاتی در نحوه تأثیر مقایسه اجتماعی ایفا میکند. در جوامع مختلف، نرمال بودن و تمایلات فردی توجیهات موثری برای مقایسه اجتماعی ارائه میدهد. برای مثال، جوامع فردگرا مانند ایالات متحده بر روی موفقیت فردی تأکید دارند، در حالی که جوامع جمعگرا تمایل دارند که کمتر به مقایسههای فردی بپردازند و بر اصول کلّی تأکید کنند. این تفاوتهای فرهنگی در تعامل با تبلیغات دیجیتال باعث تغییر در عواطف و نگرشها میشود.
3.1. مقایسه اجتماعی در جوامع فردگرا
در جوامع فردگرا، فشار بر افراد برای دستیابی به موفقیتهای برجستهتر همواره وجود دارد. برای مثال، در ایالات متحده، جوانان تحت تأثیر تبلیغات دیجیتال دائماً احساس میکنند که باید بهتر و موفقتر از دیگران باشند. این محیط فرهنگی باعث میشود تا مقایسه اجتماعی به یک اصل اساسی در زندگی روزمره تبدیل شود.
3.2. تأثیرات فرهنگی بر تخمین موفقیت
ناگفته نماند که نوع و کیفیت تبلیغات نیز بستگی به فرهنگ جامعه دارد. در برخی جوامع، تبلیغاتی که به زیبایی و جوانی تأکید دارند محبوبتر هستند، در حالی که در جوامع دیگر، موفقیتهای اکادمیک و اجتماعی ممکن است در مرکز توجه قرار گیرند. این تنوع در الگوهای تبلیغاتی میتواند منجر به افکار و ایدههای مختلفی درباره خود و دیگران شود.
4. راهکارها برای مدیریت اثرات منفی مقایسه اجتماعی
با توجه به تأثیرات منفی مقایسه اجتماعی در فضای دیجیتال، نیاز به راهکارهای مؤثر برای مدیریت این فرایند احساس میشود. یکی از مهمترین کارها، ارتقای آگاهی و ظرفیتهای ذهنی کاربران است. آموزش درباره تأثیرات مقایسه اجتماعی و تأکید بر این نکته که هر فرد منحصر به فرد است، میتواند به افزایش اعتماد به نفس و کاهش احساس کمبود کمک کند.
4.1. فعالیتهای آگاهانه
فعالیتهای آگاهانه میتوانند به شکل متفاوتی به افراد کمک کنند. برای مثال، تمرینهای تنفسی، مدیتیشن و روشهای مقابله با استرس میتوانند کیفیت روانی یک فرد را بهبود ببخشند و در نهایت به کاهش اثرات منفی مقایسه اجتماعی منجر شوند. تحقیقات نشان میدهد که مدیتیشن میتواند به افزایش آگاهی و کاهش اضطراب کمک کند.
4.2. حمایت اجتماعی
حمایت اجتماعی یکی دیگر از عومل مهم در کاهش اثرات منفی مقایسه اجتماعی است. ایجاد گروههای حمایتی و گفتگو در مورد احساسات میتواند به افراد کمک کند تا احساس تنهایی و ناامیدی کمتری را تجربه کنند. تبادل تجربیات با دیگران خود میتواند حس همدلی ایجاد کند و به بهبود روابط اجتماعی کمک کند.
5. نتیجهگیری
فضای دیجیتال با فراهم کردن بستر مناسبی برای مقایسه اجتماعی و تبلیغات، چالشهای روانی و اجتماعی جدیدی را ایجاد کرده است. هرچند که مقایسه اجتماعی میتواند منجر به پیشرفت و انگیزهسازی در برخی افراد شود، اما عموماً اثرات منفی آن بیشتر نمایان میشود. سرمایهگذاری در آموزش آگاهی، فعالیتهای مثبت ذهنی و حمایت اجتماعی میتواند به افراد کمک کند تا در برابر چالشهای ناشی از مقایسه اجتماعی مقاومت کنند.
در نهایت، تعهد به ایجاد یک فضای مثبت و سالم در پلتفرمهای دیجیتال ضروری است. ایجاد آگاهی از تأثیرات مثبت و منفی تبلیغات و مقایسه اجتماعی میتواند به کاربران کمک کند که از فضای دیجیتال به شکلی سالمتر استفاده کنند و در نهایت کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشند.
منابع معتبر
1. Pew Research Center. (2020). Social Media and Mental Health.
2. Twenge, J. M., Joiner, T. E., Rogers, M. L., & Martin, G. N. (2019). Increases in depressive symptoms, suicide-related outcomes, and suicide among U.S. adolescents after 2010 and links to increased new media screen time. *Clinical Psychological Science*, 7(3), 347-376.
3. Fiske, S. T., & Taylor, S. E. (2013). Social Cognition: From Brain to Culture. Sage Publications.
