علل پیدایش فقر و آثار آن از دیدگاه امام علی(ع)

(تصویر شماره 1)دین مبین اسلام فقر را امری ناپسند برای یک فرد و جامعه می داند و درددستورات خود برای آن برنامه هایی در نظر دارد.

جریان نداشتن ربا در جامعه، توصیه به عدم گران فروشی و ... از جمله راهکارهای دین اسلام برای کاهش فقر در جامعه است.

در دین اسلام همواره از امام علیﷺ به عنوان سمبل عدالت یاد می شود به مناسبت سالروز میلاد ایشان بر آن شدیم که علت پیدایش فقر و آثار آن را از دیدگاه این امام بزرگوار تبیین کنیم.

حجت الاسلام سید حسین موسوی، استاد حوزه علیمیه همدان، در گفت وگو با ایکنا از همدان، با بیان اینکه اسلام فقر مادی را پدیده ای غیرطبیعی می داند که علت های بی شماری برای آن بیان شده است، اظهار کرد: عوامل فقر را در دو دسته می توان مورد تحلیل قرار داد، دسته اول عواملی که مربوط به خود انسان می شود و از تنبلی و کاهلی نشأت می گیرد این عوامل عواملی هستند که جامعه بر انسان تحمیل نکرده است، دوم عوامل تحمیلی از سوی جامعه است که انسان در آن دخالتی نداشته است.

وی ادامه داد: دسته اول عواملی هستند که بر اساس روابط اجتماعی صورت نمی گیرد و جامعه در شکل گیری این نوع فقر جایگاهی نداشته است امام علیﷺ دراین باره می فرمایند «هر کس بر رنج بردباری نکند باید فقر را تحمل کند» منظور از رنج در این جمله رنج ناشی از کار و تلاش است، در روایت دیگری از ایشان آمده است آن هنگام که اشیاء با هم همراه می شوند تنبلی و کم کاری در کنار هم قرار گرفته و فقر را تولید می کند.

موسوی بی برنامگی و عدم برنامه ریزی درست را از دیگر علل فقر از دیدگاه امام علیﷺ برشمرد و گفت: امام دراین باره می فرمایند «نداشتن برنامه در زندگی و سوء تدبیر عامل فقر است».

وی اسراف را از دیگر عوامل غیرتحمیلی فقر دانست و گفت: در روایات داریم که اسراف سبب زوال نعمت شده و عدم رعایت اعتدال و بی برنامگی در مصرف موجب ایجاد فقر خواهد شد.

این مدرس حوزه علمیه همدان ارتکاب به گناه را از دیگر عوامل فقر برشمرد و گفت: در روایات داریم گناه سبب کم شدن روزی انسان است همچنین امام رضاﷺ دراین باره می فرمایند «مؤمن همانا نیت به گناه می کند و همین نیت به گناه او را از رزق محروم می کند» در روایت دیگری از امام علیﷺ نیز داریم که می فرمایند «از گناهان بپرهیزید چراکه هر بلا و کم شدن روزی حتی خراش ها و زخم های بدن، افتادن و سقوط و هر مصیبتی از گناهان سرچشمه می گیرد».

موسوی کفران نعمت را از دیگر عوامل غیرتحمیلی فقر عنوان کرد و گفت: خداوند در قرآن کریم قریه ای را مثال می زند که دارای امنیت، آسایش و روزی فراوان بودند که به سبب کفران نعمت های الهی خداوند لباس گرسنگی و ترس را بر آن ها پوشاند بر اساس این آیه از قرآن اگر انسان شاکر باشد خداوند نعمتش را هم افزوده می کند.

وی ربا خوردن را از دیگر عوامل به وجود آمدن فقر برشمرد و گفت: خداوند برکت به دست آمده از معامله و قرض ربوی را برداشته است، عثمان بن عیسی از امام صادقﷺ سؤال می کند چگونه است که برخی ربا می خورند و اموالشان زیاد می شود درحالی که خداوند ربا را نابودکننده و صدقات را افزون کننده ثروت می داند امام صادقﷺ می فرمایند «چه نابودی بالاتر از این است که یک درهم ربا دین را از بین می برد و اگر توبه کند اموال ریوی را باید به صاحبش برگرداند این خسران بزرگی است که در اثر ربا هم ثروتش ازبین برود و هم دینش را از دست بدهد.»

موسوی به نقش تکدی گری و درخواست از دیگران در شکل گیری فقر اشاره و گفت: امام علیﷺ در این باره می فرمایند «درخواست از دیگران کلید فقر است و روزی را نابود می کند».

عوامل تحمیلی در ایجاد فقر از دیدگاه امام علیﷺ

وی در ادامه به بررسی عوامل تحمیلی فقر اشاره کرد و گفت: فقر تحمیل شده را در عرصه اقتصادی و نوع روابط حاکم بر اقتصاد جامعه باید جستجو کرد روابط ناسالم اقتصادی موجب تأثیر منفی در جامعه شده و شکاف طبقاتی بین اقلیت پردرآمد و تهیدستان ایجاد می کند که در نهایت موجب فلج شدن اقتصاد می شود.

موسوی ادامه داد: توزیع ناعادلانه ثروت یکی از عوامل مهم شکل گیری فقر در جامعه است امام علیﷺ در حکمت 328 نهج البلاغه می فرمایند «خداوند غذا و نیاز نیازمندان را در اموال ثروتمندان معین کرده هیچ فقیری گرسنه نمی ماند مگر این که ثروتمندان از حقوق آن ها بهره مند شده اند و خداوند آن ها را به خاطر این عمل در آخرت مواخذه خواهد کرد.» توزیع ناعادلانه ثروت موجب می شود عده ای غنی و عده ای بیشتر فقیر شوند، هم چنین انحصار ثروت در دست توانگران و ثروتمندان از دیگر عوامل مهم ایجاد فقر در جامعه است که در این حکمت اشاره شده است.

وی ثروت اندوزی حاکمان و والیان جامعه را از دیگر عوامل فقر بیان کرد و گفت: امام علیﷺ در خطبه 209 نهج البلاغه می فرمایند «همانا ویرانی زمین به دلیل تنگدستی مردم است و تنگدستی مردم هم به جهت غارت اموال توسط زمامداران آن ها است».

این مدرس حوزه علمیه همدان یادآور شد: حبس مال و بخل ورزیدن از دیگر عوامل فقر از دیدگاه امام علیﷺ است که ایشان در حکمت 123 نهج البلاغه می فرمایند «از بخیل در تعجبم به سوی فقری می شتابد که از آن می گریزد و سرمایه ای را از دست می دهد که برایش تلاش می کند در دنیا همچون فقیران زندگی می کند و در آخرت همچون سرمایه داران مواخذه می شود».

وی احتکار را به عنوان پنجمین عامل تحمیلی فقر در جامعه برشمرد و گفت: احتکار معمولاً در اوضاع نابسامان اقتصادی به سبب جنگ، شیوع بیماری و... رخ می دهد احتکار کنندگان به امید بالا رفتن قیمت ها اقدام به احتکار برخی کالاها با بی انصافی می کند.

موسوی ادامه داد: فقر یک پدیده اقتصادی است که در جامعه آثار ویرانگری خواهد داشت همچون غده سرطانی در جامعه گسترش یافته و منجر به مرگ اجتماع خواهد شد.

11 پیامد شوم فقر از دیدگاه امام علیﷺ

موسوی در بخش دیگری از سخنانش به پیامدهای شوم فقر از دیدگاه امام علیﷺ پرداخت و گفت: فقر موجب نقص دین و عقل می شود امام علیﷺ در حکمت 319 به امام محمد حنفیه می فرمایند «فرزندم از فقر بر تو می ترسم چون دین انسان را ناقص و عقل و اندیشه انسان را مشوش می کند و مردم را نسبت به این فرد و فرد را نسبت به مردم بدبین می کند.»

این مدرس حوزه علمیه همدان فقر را از عوامل مهم ایجاد ناتوانی و غربت فرد در جامعه بیان کرد و گفت: امام در حکمت سوم نهج البلاغه می فرمایند فقر و تهیدستی مرد زیرک را در برهان و استدلال ناتوان می کند و انسان فقیر را در شهر خودش بیگانه می کند.

وی تصریح کرد: ذلت و خواری سومین پیامد فقر از دیدگاه امام علیﷺ است ایشان در خطبه 225 نهج البلاغه می فرمایند «پروردگار آبرویم را با بی نیازی نگهدار و شخصیت مرا در اثر فقر ساقط مگردان که از برخی درخواست روزی کنم و از اشخاص پست خواستار عطوفت و بخشش داشته باشم.» این استاد حوزه علمیه یادآور شد: فقر از دیدگاه امام علیﷺ زمینه ساز فساد اداری است ایشان در نامه 53 نهج البلاغه به مالک اشتر می فرمایند «نپرداختن حقوق کافی به کارگزاران باعث نیاز آن ها به مردم و رشوه خواری و فساد اداری می شود.»

موسوی تصریح کرد: از دیدگاه قرآن و دین اسلام فقر موجب ضعف عقیده می شود خداوند در آیه 16 سوره فجر می فرماید از آثار تهیدستی تغییر در فضای تفکری بشر است که زمینه ساز بدگمانی به خداوند و لب گشودن به اعتراض را باز می کند.

این مدرس حوزه علمیه همدان ششمین پیامد فقر را بی عفتی در جامعه عنوان کرد و گفت: خداوند در قرآن می فرمایند زنان و مردان فقیر متأهل را زن بدهید تا باعث بی عفتی در جامعه نشوند.

وی تصریح کرد: فقر مرگ بزرگی است و هیچ مرگی مانند فقر نیست چراکه انسان اگر فقیر باشد مرگش آسان تر است به همین دلیل است که می گویند فقر موت اکبر است، فقر موجب جهل و ناامیدی در جامعه شده و در پی آن شرک به وجود خواهد آمد.

موسوی انحراف اخلاقی در جامعه را نهمین پیامدهای فقر عنوان کرد و گفت: امام علیﷺ دراین باره می فرمایند «تنگدستی اخلاق را زشت می کند» در روایت دیگری نیز ایشان می فرمایند نادانی کلید نکبت است.

این مدرس حوزه علمیه همدان بیان کرد: فقدان منزلت اجتماعی و حقارت فرد در نتیجه فقر رخ می دهد امام علیﷺ دراین باره می فرمایند «فقیر از زبان بیان دلیل عاجز است ازآنجاکه مردم به چشم حقارت به ایشان نگاه می کنند نمی تواند استدلال بیاورد.»

وی در پایان گفت: انزوای سیاسی از مهم ترین پیامدهای فقر است چراکه انسان ها و کشورهای فقیر در مراکز قدرت جایگاهی ندارند و برای رقابت های سیاسی افراد باید توانمندی مالی داشته باشد امام علیﷺ در حکمت 44 نهج البلاغه می فرمایند «فقیر در چشم مردم بی مقدار است نه سخنش شنیده می شود و نه جایگاهش شناخته می شود.»

انتهای پیام