سیاوش کسرایی در حضور مهدی فتحی شعر نمی خواند
(تصویر شماره 1)
(تصویر شماره 2)
به گزارش ایران اکونومیست، 29 اسفند سال 82، زمانی که اغلب ما برای شروع سال نو آماده می شدیم، مهدی فتحی یکی از بازیگران درخشان سرزمین مان بعد از یک دوره بیماری و رنج نداشتن بیمه ای درست و درمان، در بیمارستان شهدای تجریش چشم از جهان فرو بست. او نه تنها بازیگری تماشایی بود بلکه یکی از بهترین استادان فن بیان ایران بود و به جز مهارتی که در خواندن شعر داشت، در کشتی گیری نیز با جهان پهلوان تختی هماوردی کرده بود.
حالا 19 سال از درگذشت این هنرمند که 71 سال مهمان این جهان بود، می گذرد.
مهدی فتحی یکی از اعضای ثابت گروه تئاتر آناهیتا بود و در بسیاری از نمایش های این گروه به کارگردانی مصطفی و مهین اسکویی به ایفای نقش پرداخته بود. قدرت او در آموزش فن بیان آن چنان بود که زنده یاد مصطفی اسکویی تدریس این درس مهم را به فتحی سپرده بود.
کاظم هژیرآزاد، دیگر بازیگر کشورمان که عضو گروه تئاتر آناهیتا بوده و در این گروه نزد مهدی فتحی آموزش فن بیان دیده، در کتاب خاطرات خود نکاتی جالب توجه را درباره این هنرمند بازگو می کند.
به انگیزه سالروز درگذشت مهدی فتحی بخشی از خاطرات هژیرآزاد را از این هنرمند که در کتاب «در محضر استاد» نگاشته شده، مرور می کنیم:
«اولین آشنایی من با مهدی فتحی هنگامی بود که استاد او را برای نقش «اتللو» انتخاب کرد. تا آن روز او را ندیده بودم. تنها توصیفی از او شنیده و عکس هایی از او را در دفتر استاد دیده بودم. مردی با قامتی متوسط و فربه بود. همیشه لباس ساده به تن داشت. شاید بتوان گفت قدری هم بی توجه و شلخته بود. همواره پاکتی حاوی کتاب در دست داشت. کتاب را در دست نمی گرفت. شاید به این خاطر که آن زمان نوعی ادا به حساب می آمد. کسی که می خواست خود را روشنفکر جا بزند، کتاب قطوری در دست می گرفت و لباسی مندرس بر تن می کرد که مثلاً پاک باخته است و با دیگران فرق دارد. پوشیدن لباس مندرس مد روز بعضی از جوانان دگراندیش شده بود. ولی فتحی نمی خواست خودنمایی کند. از این کار بدش می آمد. به واقع پاک باخته بود. ادا در نمی آورد.
دیگر همه ما شاگردان می دانستیم پاکتی که در دست فتحی است، حتما حاوی کتاب است. کنجکاو می شدیم بدانیم که چه کتابی است. ولع عجیبی داشتیم که کتاب بخوانیم و بدانیم و از سیاست سر در بیاوریم و در هنر مهارت پیدا کنیم. ما هم از همان زمان که به این گروه وارد شدیم، امکان نداشت که هنگام رفتن به جایی کتاب دست مان نباشد. برای من که عادت شده بود. اگر یک روز بیرون می رفتم و کتابی دستم نبود، انگار چیزی گم کرده بودم. البته من اقرار می کنم درست است که کتاب می خواندم اما بخشی هم ادا در می آوردم. شاید تقلید از فتحی بود...»
(تصویر شماره 3)
«... فتحی درویشی پیشه کرده بود، خیلی ها دوستش داشتند و رفتار ساده منشانه او را ادا و اصول تلقی نمی کردند. خود استاد هم او را دوست داشت و برایش احترام خاصی قائل بود و کلاس فن بیان ما را به او سپرده بود.
کلاس او آنقدر پر کشش بود که هنرجویان اغلب می خواستند ادامه یابد و به سختی کلاس او را ترک می کردند....»
«... چندین بار دوره مهارت های بازیگری را در کلاس های استاد بدون پرداخت شهریه گذرانده بودم. به همین خاطر فقط در کلاس های فتحی شرکت می کردم. رفتار و بازی با کلماتش همه هنرجویان را تحت تاثیر قرار می داد و شیفته خود می کرد. هنگام خواندن شعر جاذبه خاصی در صدا و گفتار و چهره اش پدید می آمد. همه هنرجویان دوست داشتند. کلاسش جامعه شناسی بود. من در آن زمان دیگر در خواندن کتاب پیشرفت کرده بودم. کتاب زمینه جامعه شناسی دکتر آریان پور را اگرچه به سختی ولی با اشتیاق می خواندم کتاب بالینی ام شده بود اما فتحی همه را از حفظ برای ما می گفت. بسیاری از اشعار نیما یوشیج و سیاوش کسرایی را حفظ بود و هر مثالی که می زد، یک قطعه شعر هم به همان مناسبت برای مان می خواند. البته نمی خواند چون با خواندن شعر مخالف بود. به قول خودش می گفت باید شعر را «گفت» نباید «خواند». می گفت اغلب شاعران شعرشان را درست نمی خوانند. آنها به کلمات آواهای غیر لازم می دهند. بیهوده شعرشان را از رمق می اندازند و شنونده را خسته می کنند. بعد ادای شاعری را که شعرش را با آواهای غیر لازم و یکنواخت می خواند، در می آورد و هنرجویان را می خنداند. فتحی را در محافل شعرخوانی به خواننده شعر شناخته بودند. می گفتند کسرایی وقتی قرار بود شعری را در محفلی بخواند که فتحی هم حضور داشت، می گفت شعر مرا فتحی بهتر می خواند. خودش کنار می نشست و فتحی شعرش را می خواند...»
مثال ما به عنوان بهترین بازیگر گروه تئاتر آناهیتا فتحی بود واقعاً در نمایش و نقش اتللو به عنوان نمونه یک بازیگر قدرتمند و فهیم ظاهر شد اما حیف که به نمایش درنیامد...»
(تصویر شماره 4)
من برای اینکه به کلاس او برسم، دیگر فرصت نمی کردم به خانه بروم لباس های خدمت سربازی را از تن به درآوردم و با همان لباس ها در سر کلاس های او حاضر می شدم. گرم و مهربان بود. وقتی کلاس تمام می شد، هنوز حرف های بسیاری برای گفتن داشت. شب دیر وقت از کنار خیابان نادر شاه با خرید یک نان بربری و تقسیم آن میان با شاگردان شیفته که او را رها نمی کردیم تا خود امیری و سر کوچه انشاء ، آموزش می داد. ما سراپا گوش بودیم. با احتیاط برای مان می گفت و از فشار به ادیان و روشنفکران و از سانسور برای مان می گفت و ما مات و متحیر به سخنان او در پیاده روی ها و نان بربری که سق می زدیم، گوش می دادیم. چه حالی داشت! دل مان نمی خواست حرف هایش تمام شود اما دیر وقت بود. مادرش تنها بود. از اداره آب و برق ساعت 2 بعد از ظهر تعطیل شده بود که یک راست به آناهیتا آمده بود و الان ساعت 9 شب بود. باید خود را به خانه می رساند. پدرش فوت شده بود و او با مادرش تنها زندگی می کرد. مادرش منتظر بود و بدون او شام نمی خورد. با یک شعر حرفش را تمام می کرد. سر کوچه انشا خداحافظی می کرد و می رفت اما همراهمان بود. موهای مشکی فردار بلندش تا روی شانه اش می آمد. سیگاری نبود اما گاهی سیگاری برای نمایش دود می کرد. آری نمایش می داد. با سیگار نقش بازی می کرد. ژست می گرفت. یک عکس زیر شیشه روی میز دفتر استاد بود که عکس فتحی را با او نشان می داد. داشتند سیگار می کشیدند. مال نمایش «طبقه ششم» اثر آلفرد ژاری بود. عکس قشنگی بود. استاد هم آن عکس را دوست داشت و همیشه از بازی های فتحی برای مان مثال می زد. می گفت وقتی بهترین هنرپیشه ایران بازیگری در سینما را دوست ندارد آیا او کمتر از بازیگران سینما است؟ خیر! او برای هنر رسالت قائل است. استاد راست می گفت. بازی او را دیده بودیم. او از بازیگران بزرگی بود که ما تا آن زمان می شناختیم. چرا به سینما نمی رفت؟ نمی خواست و آن را قبول نداشت برای خود همانطور که استاد گفته بود، رسالت قائل بود و ما هم باید برای هنرمان و خودمان و گروه مان ارزش قائل باشیم و هر نمایشی را کار نکنیم. سنجیده کار کنیم. با گروه خودمان کار کنیم. حرکات فتحی، خود نمایش بود. چشم هایمان را به سوی خود جلب می کرد. با خود حرف می زد. گاه می دیدی که جارو برداشته و دارد کلاس را جارو می زند، شیشه دفتر را پاک می کند. با خود شعر می خواند. در عین صمیمیت و مهربانی، خیلی هم جذبه داشت. وقتی مشغول کاری بود یا مطالعه می کرد، چنان غرق بود و از خود بیخود می شد که جرات نمی کردی نزدیکش بشوی. او دیگر فتحی نبود. سلامش که می کردی، طوری نگاهت می کرد که انگار تو را نمی شناسد.»
به گزارش ایران اکونومیست، 29 اسفند سال 82، زمانی که اغلب ما برای شروع سال نو آماده می شدیم، مهدی فتحی یکی از بازیگران درخشان سرزمین مان بعد از یک دوره بیماری و رنج نداشتن بیمه ای درست و درمان، در بیمارستان شهدای تجریش چشم از جهان فرو بست. او نه تنها بازیگری تماشایی بود بلکه یکی از بهترین استادان فن بیان ایران بود و به جز مهارتی که در خواندن شعر داشت، در کشتی گیری نیز با جهان پهلوان تختی هماوردی کرده بود.
حالا 19 سال از درگذشت این هنرمند که 71 سال مهمان این جهان بود، می گذرد.
مهدی فتحی یکی از اعضای ثابت گروه تئاتر آناهیتا بود و در بسیاری از نمایش های این گروه به کارگردانی مصطفی و مهین اسکویی به ایفای نقش پرداخته بود. قدرت او در آموزش فن بیان آن چنان بود که زنده یاد مصطفی اسکویی تدریس این درس مهم را به فتحی سپرده بود.
کاظم هژیرآزاد، دیگر بازیگر کشورمان که عضو گروه تئاتر آناهیتا بوده و در این گروه نزد مهدی فتحی آموزش فن بیان دیده، در کتاب خاطرات خود نکاتی جالب توجه را درباره این هنرمند بازگو می کند.
به انگیزه سالروز درگذشت مهدی فتحی بخشی از خاطرات هژیرآزاد را از این هنرمند که در کتاب «در محضر استاد» نگاشته شده، مرور می کنیم:
«اولین آشنایی من با مهدی فتحی هنگامی بود که استاد او را برای نقش «اتللو» انتخاب کرد. تا آن روز او را ندیده بودم. تنها توصیفی از او شنیده و عکس هایی از او را در دفتر استاد دیده بودم. مردی با قامتی متوسط و فربه بود. همیشه لباس ساده به تن داشت. شاید بتوان گفت قدری هم بی توجه و شلخته بود. همواره پاکتی حاوی کتاب در دست داشت. کتاب را در دست نمی گرفت. شاید به این خاطر که آن زمان نوعی ادا به حساب می آمد. کسی که می خواست خود را روشنفکر جا بزند، کتاب قطوری در دست می گرفت و لباسی مندرس بر تن می کرد که مثلاً پاک باخته است و با دیگران فرق دارد. پوشیدن لباس مندرس مد روز بعضی از جوانان دگراندیش شده بود. ولی فتحی نمی خواست خودنمایی کند. از این کار بدش می آمد. به واقع پاک باخته بود. ادا در نمی آورد.
دیگر همه ما شاگردان می دانستیم پاکتی که در دست فتحی است، حتما حاوی کتاب است. کنجکاو می شدیم بدانیم که چه کتابی است. ولع عجیبی داشتیم که کتاب بخوانیم و بدانیم و از سیاست سر در بیاوریم و در هنر مهارت پیدا کنیم. ما هم از همان زمان که به این گروه وارد شدیم، امکان نداشت که هنگام رفتن به جایی کتاب دست مان نباشد. برای من که عادت شده بود. اگر یک روز بیرون می رفتم و کتابی دستم نبود، انگار چیزی گم کرده بودم. البته من اقرار می کنم درست است که کتاب می خواندم اما بخشی هم ادا در می آوردم. شاید تقلید از فتحی بود...»
(تصویر شماره 3)
«... فتحی درویشی پیشه کرده بود، خیلی ها دوستش داشتند و رفتار ساده منشانه او را ادا و اصول تلقی نمی کردند. خود استاد هم او را دوست داشت و برایش احترام خاصی قائل بود و کلاس فن بیان ما را به او سپرده بود.
کلاس او آنقدر پر کشش بود که هنرجویان اغلب می خواستند ادامه یابد و به سختی کلاس او را ترک می کردند....»
«... چندین بار دوره مهارت های بازیگری را در کلاس های استاد بدون پرداخت شهریه گذرانده بودم. به همین خاطر فقط در کلاس های فتحی شرکت می کردم. رفتار و بازی با کلماتش همه هنرجویان را تحت تاثیر قرار می داد و شیفته خود می کرد. هنگام خواندن شعر جاذبه خاصی در صدا و گفتار و چهره اش پدید می آمد. همه هنرجویان دوست داشتند. کلاسش جامعه شناسی بود. من در آن زمان دیگر در خواندن کتاب پیشرفت کرده بودم. کتاب زمینه جامعه شناسی دکتر آریان پور را اگرچه به سختی ولی با اشتیاق می خواندم کتاب بالینی ام شده بود اما فتحی همه را از حفظ برای ما می گفت. بسیاری از اشعار نیما یوشیج و سیاوش کسرایی را حفظ بود و هر مثالی که می زد، یک قطعه شعر هم به همان مناسبت برای مان می خواند. البته نمی خواند چون با خواندن شعر مخالف بود. به قول خودش می گفت باید شعر را «گفت» نباید «خواند». می گفت اغلب شاعران شعرشان را درست نمی خوانند. آنها به کلمات آواهای غیر لازم می دهند. بیهوده شعرشان را از رمق می اندازند و شنونده را خسته می کنند. بعد ادای شاعری را که شعرش را با آواهای غیر لازم و یکنواخت می خواند، در می آورد و هنرجویان را می خنداند. فتحی را در محافل شعرخوانی به خواننده شعر شناخته بودند. می گفتند کسرایی وقتی قرار بود شعری را در محفلی بخواند که فتحی هم حضور داشت، می گفت شعر مرا فتحی بهتر می خواند. خودش کنار می نشست و فتحی شعرش را می خواند...»
مثال ما به عنوان بهترین بازیگر گروه تئاتر آناهیتا فتحی بود واقعاً در نمایش و نقش اتللو به عنوان نمونه یک بازیگر قدرتمند و فهیم ظاهر شد اما حیف که به نمایش درنیامد...»
(تصویر شماره 4)
من برای اینکه به کلاس او برسم، دیگر فرصت نمی کردم به خانه بروم لباس های خدمت سربازی را از تن به درآوردم و با همان لباس ها در سر کلاس های او حاضر می شدم. گرم و مهربان بود. وقتی کلاس تمام می شد، هنوز حرف های بسیاری برای گفتن داشت. شب دیر وقت از کنار خیابان نادر شاه با خرید یک نان بربری و تقسیم آن میان با شاگردان شیفته که او را رها نمی کردیم تا خود امیری و سر کوچه انشاء ، آموزش می داد. ما سراپا گوش بودیم. با احتیاط برای مان می گفت و از فشار به ادیان و روشنفکران و از سانسور برای مان می گفت و ما مات و متحیر به سخنان او در پیاده روی ها و نان بربری که سق می زدیم، گوش می دادیم. چه حالی داشت! دل مان نمی خواست حرف هایش تمام شود اما دیر وقت بود. مادرش تنها بود. از اداره آب و برق ساعت 2 بعد از ظهر تعطیل شده بود که یک راست به آناهیتا آمده بود و الان ساعت 9 شب بود. باید خود را به خانه می رساند. پدرش فوت شده بود و او با مادرش تنها زندگی می کرد. مادرش منتظر بود و بدون او شام نمی خورد. با یک شعر حرفش را تمام می کرد. سر کوچه انشا خداحافظی می کرد و می رفت اما همراهمان بود. موهای مشکی فردار بلندش تا روی شانه اش می آمد. سیگاری نبود اما گاهی سیگاری برای نمایش دود می کرد. آری نمایش می داد. با سیگار نقش بازی می کرد. ژست می گرفت. یک عکس زیر شیشه روی میز دفتر استاد بود که عکس فتحی را با او نشان می داد. داشتند سیگار می کشیدند. مال نمایش «طبقه ششم» اثر آلفرد ژاری بود. عکس قشنگی بود. استاد هم آن عکس را دوست داشت و همیشه از بازی های فتحی برای مان مثال می زد. می گفت وقتی بهترین هنرپیشه ایران بازیگری در سینما را دوست ندارد آیا او کمتر از بازیگران سینما است؟ خیر! او برای هنر رسالت قائل است. استاد راست می گفت. بازی او را دیده بودیم. او از بازیگران بزرگی بود که ما تا آن زمان می شناختیم. چرا به سینما نمی رفت؟ نمی خواست و آن را قبول نداشت برای خود همانطور که استاد گفته بود، رسالت قائل بود و ما هم باید برای هنرمان و خودمان و گروه مان ارزش قائل باشیم و هر نمایشی را کار نکنیم. سنجیده کار کنیم. با گروه خودمان کار کنیم. حرکات فتحی، خود نمایش بود. چشم هایمان را به سوی خود جلب می کرد. با خود حرف می زد. گاه می دیدی که جارو برداشته و دارد کلاس را جارو می زند، شیشه دفتر را پاک می کند. با خود شعر می خواند. در عین صمیمیت و مهربانی، خیلی هم جذبه داشت. وقتی مشغول کاری بود یا مطالعه می کرد، چنان غرق بود و از خود بیخود می شد که جرات نمی کردی نزدیکش بشوی. او دیگر فتحی نبود. سلامش که می کردی، طوری نگاهت می کرد که انگار تو را نمی شناسد.»