عیسی عبدی: درگیر خوانش های جدید از تاریخ هستیم/ می توان تاریخ را وارونه نگریست
به نقل از خبرگزاری کتاب ایران1402/3/6کد خبر 14023221212
عیسی عبدی، پژوهشگر و مولف حوزه تاریخ گفت: جدای از آثار شناخته شده بهتر است سراغ منابعی خاص و کم نام و نشان هم برویم که رویکردهای متفاوتی در تاریخ به ما یاد می دهند.
زیرا ما همیشه درگیر خوانش های جدید از تاریخ هستیم.
ما نیازمند کتاب هایی هستیم که این خوانش های جدید و متفاوت را به ما بدهد که ما را از سیطره روش تاریخی نخبه گرایانه و جهان بینی مورخان کلاسیک و از زیر عنان معرفت شرق شناسانه و پارادایم شرق شناسی و اروپا محوری کلاسیک بیرون بیاورد.
عیسی عبدی، پژوهشگر و مولف حوزه تاریخ به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: به نظر می رسد پیشنهاد کتاب خوب برای مطالعه به شناخت و نوع جامعه مخاطبان؛ به علاقه و گرایش های درونی آنها و شیوه نگاهشان به تاریخ برمی گردد. اینکه مخاطب چه علاقه ای دارد، با یک نگاه محققانه و مساله محور به تاریخ نگاه می کند یا اینکه برای سرگرمی و به اصطلاح لذات تاریخ به مطالعه آن روی می آورد تا به طور ضمنی هم از آموزه های آن بهره ببرد.
آیا با خواننده حرفه ای تاریخ سروکار داریم یا خواننده عادی؟ همه این پرسش ها مهم است زیرا کتاب ها را نمی توان به صورت معیار برای همه خوانندگان تاریخ معرفی کرد.
وی افزود: برخی کتاب ها منبع دست اول هستند؛ یعنی همیشه و در همه حال برای تحقیق تاریخی اهمیت دارند و مخاطب به آنها نیاز دارد یا برای توسعه دانش و به اصطلاح قدیمی تقویت «معلومات تاریخی» به آنها همیشه مراجعه خوهد کرد.
این کتاب ها تاریخ انقضا ندارند مثلا تجارب الامم مسکویه، تاریخ بیهقی، احسن التواریخ و تواریخ عمومی، سفرنامه ها و خاطرات و غیره عبدی بیان کرد: تعبیری در تاریخ فرهنگی وجود دارد که می گوید گذشته تغییر نمی کند بلکه نگاه خوانندگان یا محققان تاریخ تغییر می کند. یعنی هر دوره با نگاه متفاوت تری به منابع تاریخی و به تبع آن به گذشته شکل می گیرد. لذا منابع و آثار مورخان کلاسیک تقریبا جزیی از حافظه جمعی جامعه خوانندگان تاریخی به خصوص دانشجویان تاریخ بوده و تا حدودی برای آنها شناخته شده هستند مثلا هر دوره تاریخی منابع اولیه و دست اول خاص خودش را دارد و برخی منابع مهم تر هستند.
ما با منابع دست اول کاری نداریم چون خواننده می تواند به متخصص هر دوره تاریخی رجوع کند و این منابع را شناسایی کند اما برای همه دوران به خصوص تاریخ معاصر باید هم به منابع دست اول و هم به آثار تحقیقی خوب بر پایه منابع دست اول توامان توجه نشان داد.
این پژوهشگر حوزه تاریخ در ادامه گفت: در یک نگاه کلی به نظر می رسد منابع عمومی از تاریخ اسلام مهم مانند تاریخ تحلیلی صدر اسلام زرگری نژاد و تاریخ تحلیلی اسلام سیدجعفر شهیدی برای رسیدن به شناختی کلی از وقایع صدر اسلام برای خوانندگان امروز تاریخ ایران سودمند هستند.
با وجود برخی هجمه ها و انگ های منتقدان بر ادوارد سعید می توان گفت از زمانی که کتاب شرق شناسی او منتشر شد از نظر روش شناسی اتفاق جدیدی برای رشته تاریخ رقم خورد که مورخان دریافتند می توان تاریخ را طور دیگری و حتی وارونه نگریست. وی بیان کرد: یکی از مهمترین تحولات اخیر، مطالعات بر پایه رویکردهای تاریخ اجتماعی و تاریخ فرهنگی نوین است که در کشور ما از یک دهه گذشته تقریبا به شکل جدی تری مطرح شده است.
کتاب ها با این رویکرد در حال حاضر کم شمار هستند.
کتاب روستاییان و مشروطیت ایران نوشته سهراب یزدانی، تاریخ فرهنگی ایران مدرن نعمت الله فاضلی و غیره به علاوه کتاب های پیتربرگ و ادوارد پالمر تامپسون در این زمینه راهگشا هستند؛ یکی از آثار پیتربرگ با عنوان «تاریخ فرهنگی چیست» به ترجمه قلیچ و فاضلی و یکی از کتاب های تامپسون با عنوان «تکوین طبقه کارگر در انگلستان» نوشته ادوارد پالمر تامپسون ترجمه محمد مالجو قبلا منتشر شده اند. وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه کتاب گفت: برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت فیزیکی یک حوزه عمومی زنده و عینی را ایجاد می کند که در آن تعامل و ارتباطات اجتماعی واقعی تر، ملموس تر و مشهود تر است.
همان طور که امروز همه تجربه می کنیم ما به دو فضای مجازی و فیزیکی وابسته ایم و وابستگی مان حتی در بسیاری موارد به فضای مجازی بیشتر و بیشتر شده است.
شکل گیری کسب و کارهای دیجیتال و بسترهای هوشمند شیوه های ارتباطی و خدمات رسانی و تعامل انسان ها و نهادها را تغییر داده و به تبع آن فرهنگ کار هم دگرگون شده است.
این پژوهشگر ادامه داد: کتاب نیز به مثابه یک کالای فرهنگی و دستاورد فکری از این قاعده برکنار نیست.
فرهنگ کتاب و کتابخوانی و فرهنگ نشر و توزیع کتاب هم در حال دگرگونی است.
اما روی هم رفته برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی و فیزیکی هر کدام دارای مزیت ها و کاستی هایی هستند ولی می توانند پشتوانه هم باشند.
واقعیتی که خود ناشران هم بر آن آگاهی دارند.
عبدی افزود: با همه سودمندی ها و مزیت هایی که فضای مجازی دارد نشاط فرهنگی و اجتماعی آن کمرنگ و خواه ناخواه کاذب گونه و شبیه سازی شده است.
در مقابل، فضای عینی و فیزیکی مزیت های واقعی تر و بزرگتری دارد که قابل مقایسه با شکل مجازی آن نیست ولی برخی کاستی ها مانند هزینه زمان، فاصله جغرافیایی، تمرکزگرایی آن در تهران و غیره را دارد.
به نظرم نباید از این واقعیت غافل بود که نمایشگاه به طور فیزیکی یک حوزه عمومی زنده و عینی را ایجاد می کند که در آن تعامل و ارتباطات اجتماعی واقعی تر، ملموس تر و مشهود تر است.
گفتمان علم و فرهنگ در فضای تعاملی و عینی بهتر توسعه پیدا می کند. انگیزه های بهتری برای ایجاد تعامل میان جامعه خوانندگان، ناشران و نهادهای فرهنگی به وجود می آید. حتی خالقان اثر و مترجمان احساس بهتری از دستاوردهای فکری و تحقیقی خود پیدا می کنند و خود را بخشی از بدنه فعال جامعه و در تعامل با مخاطبان تصور خواهند کرد لذا رویکرد آنها به تولید با ترجمه اثر در حوزه عمومی مسئولانه تر خواهد بود.
می دانیم که این رویداد فیزیکی دارای کم و کاستی هایی هست و برخی ناشران و حتی شهروندان ممکن است نقدهایی داشته باشند اما در جامعه ایران به دلیل ویژگی های خاص فرهنگی و سنت متفاوت کتابخوانی و همچنین اهمیت سرمایه اجتماعی، به برپایی نمایشگاه های فیزیکی برای تعامل چهره به چهره نیازمندیم.
در نمایشگاه فیزیکی می توان فعالیت های فرهنگی موازی و اجتماعی مانند محفل ها و نشست های گفت وگویی و ترویجی به شکل حضوری و عینی در زمینه کتاب را انجام داد که در قیاس با بسترها و اتاق های مجازی، انگیزه بخش تر است و موقعیت بهتری برای زبان بخشی به نخبگان و فرهیختگان و همین طور دست اندرکاران صنعت نشر و کتاب خلق می کند. درست است که فضای مجازی در واقع فاصله جغرافیایی و هزینه زمانی و مکانی را کمرنگ می کند و ممکن است از نظر اقتصادی باصرفه تر باشد اما برای ایجاد تعادل در مناسبات و سازوکارهای اجتماعی و فرهنگی در کلیت جامعه نمی توان نمایشگاه مجازی را اصل قرار داد و بیش از حد به آن روی خوش نشان داد. (تصویر شماره 1)
واژه شناسی این خبر (تاریخ):
تاریخ مفهومی انتزاعی است که دست کم دو معنا از آن برداشت می شود؛ گاه ناظر به رخدادهای گذشته و گاه معطوف به پژوهش و بررسی رویدادها است؛ بنابراین، هم به علم و هم به موضوع آن، تاریخ گفته می شود. برای تفکیک این دو مقوله، اصطلاحاً تاریخ را تاریخ (۱) و علم تاریخ را تاریخ (۲) می نامند. منظور از تاریخ (۱)، مجموعهٔ رخدادهای فرهنگی، طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و رویدادهایی است که در گذشته و در زمان و مکان زندگی انسان ها و در رابطه با آن ها رخ داده است. این رویدادها شامل اموری می شود از قبیل کردارها و دستاوردهای مادی و معنوی بشر و هرآنچه که گفته، اندیشیده و عمل کرده است. تاریخ (۲) معرفتی ناظر به وقایع جزئی و درک پدیده های ذکرشده است که در ذهن تاریخ نگار شکل می گیرد و از نوع معرفت درجه یک است. به عبارت دیگر، رویداد (تاریخ)، موقعیتی هستی شناختی دارد و تأویل و فهم از رویداد (علم تاریخ) دارای موقعیتی شناخت شناختی است.(برگرفته از دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا)