مفهوم زندگانی و حکمت لقمان

۞الإمام الكاظم علیه السلام :إنَّ لُقمانَ قالَ لاِبنِهِ : ... یا بُنَیَّ ، إنَّ الدُّنیا بَحرٌ عَمیقٌ ، قَد غَرِقَ فیها عالَمٌ كَثیرٌ ، فَلتَكُن سَفینَتُكَ فیها تَقوَى اللّه ، وحَشوُهَا الإِیمانَ ، وشِراعُهَا التَوَكُّلَ ، وقَیِّمُهَا العَقلَ ، ودَلیلُهَا العِلمَ ، وسُكّانُهَا الصَّبرَ . ۞

۞ امام كاظم علیه السلام :لقمان به پسرش گفت: « . . . اى پسرم! دنیا دریاى عمیقى است كه بسیارى در آن غرق شده اند ؛ پس باید كشتىِ [نجات] تو در آن ، پَروامندى از خداوند متعال باشد ، و پُل تو ایمان به خدا ، و بادبان كشتى ات توكّل ، و متولّى آن، خرد ، و راه نماى آن، دانش ، و مسافر آن ، شكیبایى» .۞.

در تاریخ اسلام، شخصیت‌های برجسته‌ای وجود دارند که با کلام و رفتار خود، درس‌های مهمی به جامعه داده‌اند. یکی از این شخصیت‌ها، امام کاظم علیه‌السلام است که در یکی از احادیث خود به نقل از لقمان حکیم، نصایح عمیقی را بیان می‌کند. لقمان به پسرش می‌گوید که «دنیا دریایی عمیق است که بسیاری در آن غرق شده‌اند» و این جمله به خوبی نشان‌دهنده چالش‌های زندگی دنیوی است. در این متن به بررسی اظهارات لقمان و نکات آموزنده آن در زندگی روزمره می‌پردازیم.

درک عمق خطرات دنیا

دنیای امروز بسیار شبیه به اقیانوس عمیق است. بسیاری از افراد در جستجوی لذایذ مادی و هیجانات زودگذر، از مسیر درست دور می‌شوند و در نتیجه، در این دریا غرق می‌شوند. لقمان در ابتدای نصیحت خود به پسرش می‌گوید که بسیاری از مردم به دلیل عدم شناخت از مسیر صحیح زندگی و غرق شدن در دنیا، جویای ناکامی و افسوس می‌شوند. این تذکر به ما یادآوری می‌کند که باید با چشمانی باز و هوشیار وارد زندگی شویم و از ریسک‌هایی که ما را به سمت ناپاکی می‌برد، آگاه باشیم.

نیازی به کشتی نجات

لقمان با کمال دقت وارد جزئیات جستجوی نجات در دریای زندگی می‌شود. او به پسرش می‌گوید که «کشتی نجات تو باید تقوای خداوند باشد». این اصطلاح به معنای جدی گرفتن اصول اخلاقی و رعایت حق و حقوق افراد دیگر است. تقوا به عنوان محوری‌ترین عنصر در سفر زندگی، ما را از خطرهایی که در کمین ما هستند، محفوظ می‌دارد. همچنین این مفهوم، ما را متوجه می‌سازد که با رعایت اصول اخلاقی و دیانت، می‌توانیم در برابر چالش‌های زندگی ایستادگی کنیم.

ایمان، بادبان کشتی

در ادامه، لقمان می‌افزاید که «حشاء کشتی تو ایمان است». ایمان به خداوند نه تنها به ما قدرت و امید می‌دهد، بلکه به عنوان یک نیروی محرکه در مسیر زندگی عمل می‌کند. وقتی که به خداوند ایمان داریم، می‌توانیم بر مشکلات و چالش‌هایی که زندگی پیش پای ما می‌گذارد، غلبه کنیم. ایمان به ناشناخته‌ها باعث می‌شود که بتوانیم از ناملایمات و تنگناها عبور کنیم و همواره در جستجوی حقیقت و خوبی باشیم. این نکته یادآوری می‌کند که ایمان، باید در هر یک از اقدامات و تصمیمات ما مؤثر باشد.

توکل به خداوند

لقمان همچنین به بخشی از موازنه‌های کشتی اشاره می‌کند و می‌گوید که «شراع کشتی‌ات توکل است». توکل بر خداوند به ما این امکان را می‌دهد که پس از تلاش و کوشش، به عدم کنترل نهایی بر نتایج عمل خود، آرامش خاطر داشته باشیم. این ظرفیت به ما تعلیم می‌دهد که اگرچه باید تلاش خود را انجام دهیم، اما در نهایت باید به خواست الهی احترام بگذاریم و به تاریخ و سرنوشت اعتماد کنیم. توکل، کلید وابستگی به خداوند و بستن امید به اوست.

عقل به عنوان قیم

لقمان همچنین می‌گوید که «قیم کشتی‌ات عقل است». عقل یعنی استفاده از دانایی و خرد در انتخاب مسیر و تصمیم‌گیری. در دنیای پر پیچ و خم و چالش‌برانگیز کنونی، تنها با استفاده از عقل و تدبیر لازم است تا از تله‌های زندگی فرار کنیم. این مطلب به ما یادآوری می‌کند که هرگز نباید از عقل و تفکر خود غافل شویم و باید همواره از آن به عنوان راهنما استفاده کنیم.

علم و دانش به عنوان راهنما

لقمان ادامه می‌دهد «دلیل کشتی‌ات علم است». علم و دانش به ما این قدرت را می‌دهد که در هر تصمیم‌گیری، به اطلاعات معتبر مراجعه کنیم و از تجربیات دیگران بهره بگیریم. شروع به یادگیری و کوشش برای ارتقاء دانش و اطلاعات خود، می‌تواند ما را در سفری موفق‌تر به زندگی یاری کند. بنابراین، اگر بخواهیم در دریای زندگی موفق باشیم، باید همواره در جستجوی علم و آگاهی باشیم.

صبر به عنوان ساکن

در نهایت، لقمان می‌افزاید که «سکّان کشتی‌ات صبر است». صبر به عنوان یکی از ویژگی‌های بارز انسانی، ما را در مقابل مشکلات و چالش‌ها مستحکم می‌کند. در زندگی، گاهی اوقات شما با موانع روبرو می‌شوید که نیاز به زمان و حوصله جهت برخورد با آن‌ها دارید. صبر به ما کمک می‌کند تا با آرامش و خونسردی با مشکلات مواجه شویم و در نهایت به نتیجه مطلوب برسیم.

سخن آخر

در پایان این تحلیل، می‌توان گفت که نصیحت لقمان به پسرش در واقع نقشه‌راهی است که به ما کمک می‌کند در دریای عمیق دنیا با موفقیت سفر کنیم. این مضامین عمیق به ما یادآوری می‌کند که زندگی به واقع می‌تواند دشوار باشد، اما با ایمان، تقوا، عقل، علم، توکل، و صبر، می‌توانیم به سمت سواحل امن و آرامش روانی حرکت کنیم. در حالی که دنیا همواره ما را به چالش می‌کشد، با پذیرش این آموزه‌ها، می‌توانیم در زندگی، راست و با سرنوشت خود هماهنگ باشیم.