چرا تیرآهن نسبت به میلگرد واکنش کندتری به بازار دارد؟
به گزارش آهن آنلاین؛ در روزهای منتهی به پایان مهرماه ۱۴۰۴، بازار فولاد ایران در فضایی آرام و محتاط به‌کار خود ادامه داده است. پس از چند هفته پرنوسان که ناشی از تغییرات نرخ ارز و خبرهای پیرامون تعرفه‌های فولادی در آمریکا و چین بود، حالا بیشتر فعالان بازار در انتظار تثبیت یا چرخش جدید روند قیمت‌ها هستند. در این میان، یک رفتار جالب توجه به چشم می‌خورد: میلگرد تقریباً وارد حالت سکون کامل شده و قیمت میلگرد کارخانه ذوب‌آهن اصفهان در سایزهای مختلف بدون هیچ‌گونه نوسان حفظ شده است؛ در حالی که تیرآهن، اگرچه ثبات نسبی دارد، اما واکنش‌های پراکنده و کندتری نسبت به رویدادهای بازار نشان می‌دهد. در آخرین داده‌های ثبت‌شده در ۲۹ مهرماه ۱۴۰۴، میلگرد سایز ۱۴ ذوب‌آهن با قیمت حدود ۳۸,۶۴۰ تومان بدون هیچ‌گونه تغییر از هفته‌ی قبل معامله شد؛ در حالی که تیرآهن در بنگاه‌های تهران نوساناتی بین +۱.۳٪ تا -۱.۹٪ را تجربه کرد، نشانه‌ای از پویایی محدود اما قابل‌توجه در بازار توزیع. در بورس کالا نیز رفتار مشابهی مشاهده می‌شود: در هفته‌ی پایانی مهر، حجم فروش میلگرد حدود ۵۷٪ و تیرآهن حدود ۹۲٪ ثبت شد؛ اعدادی که رشد تقاضا برای هر دو کالا را تأیید می‌کند، اما تفاوت واکنش تیرآهن به تغییرات بنیادی همچنان مشهود است.
راز واکنش آرام تیرآهن در بازار پرنوسان فولاد
تفاوت واکنش قیمتی میلگرد و تیرآهن را باید در ساختار تولید و نوع مصرف هر محصول جست‌وجو کرد. تعداد کارخانه‌هایی که تیرآهن تولید می‌کنند بسیار کمتر از واحدهای تولیدکننده میلگرد است. به همین دلیل عرضه تیرآهن متمرکزتر و برنامه‌ریزی‌شده‌تر انجام می‌شود؛ کارخانه‌های بزرگ مانند ذوب‌آهن اصفهان و فایکو حجم تولید خود را به‌صورت ناگهانی تغییر نمی‌دهند، بنابراین بازار تیرآهن انعطاف قیمتی پایین‌تری دارد.
در سمت خرید نیز رفتار کاملاً متفاوتی دیده می‌شود: خریداران میلگرد عمدتاً انبارداران، کارگاه‌ها و خرده‌فروشان هستند که با کوچک‌ترین تغییر در نرخ ارز یا شمش فولاد تصمیم خود را درباره حجم خرید تغییر می‌دهند. اما خریداران تیرآهن اغلب پروژه‌محورند؛ خریدهایشان عمده، قراردادی و مبتنی بر زمان‌بندی مهندسی است. نتیجه این دو تفاوت آن است که قیمت تیرآهن در بازار آزاد معمولاً با تأخیر و کندی طبیعی نسبت به تغییرات بنیادی واکنش نشان می‌دهد. این تناقض رفتاری محور اصلی گزارش امروز است: چرا تیرآهن با وجود رشد معاملات، در برابر نوسانات سریع بازار، واکنشی آرام‌تر و محتاط‌تر دارد؟
تفاوت رفتار قیمتی تیرآهن و میلگرد در بازارهای ساخت‌وساز
میلگرد در ذهن بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد و فعالان ساختمانی به‌عنوان کالایی روزانه و پرمصرف شناخته می‌شود. حجم بالای مصرف آن در پروژه‌های کوچک، ساختمان‌های شخصی و کارگاه‌های محلی باعث شده بازارش نسبت به قیمت ارز و هزینه حمل‌ونقل بسیار حساس باشد. وقتی نرخ دلار تغییر می‌کند، یا شایعه افزایش تعرفه واردات فولاد منتشر می‌شود، فعالان میلگرد بلافاصله واکنش نشان می‌دهند؛ خرید را سنگین‌تر یا عرضه را محدود می‌کنند تا از نوسان‌ها جا نمانند.
در مقابل، تیرآهن عنصر اصلی در پروژه‌های بزرگ‌تر است. مصرف آن بیشتر در اسکلت‌های سنگین و سازه‌های عمرانی بالای هزار مترمربع اتفاق می‌افتد پروژه‌هایی که دوره اجرا و نقدینگی آنها بلندمدت‌تر است. سرمایه‌گذار در این سطح کمتر تحت تأثیر هیجانات روزانه قرار می‌گیرد. بنابراین، حتی با تغییر شرایط بازار، تا زمان قطعی شدن مسیر قیمت‌ها اقدام نمی‌کند. این تفاوت در ماهیت مصرف، دلیل اولیه تفاوت در سرعت واکنش دو محصول فولادی است.
رفتار میلگرد بیشتر به بازار مصرفی کوتاه‌مدت وابسته است و رفتار تیرآهن به بازار سرمایه‌گذاری بلندمدت. به‌همین‌علت است که جهش‌ها یا افت‌های مقطعی معمولاً ابتدا در نمودار میلگرد دیده می‌شود و بعد از گذشت چند روز یا هفته، در قیمت تیرآهن اثر خود را نشان می‌دهد.
اثر موجودی انبار و تأخیر در عرضه بر ثبات تیرآهن
یکی از عوامل فنی در کندی واکنش تیرآهن، ساختار عرضه و توزیع آن است. میلگرد در اکثر کارخانه‌ها و انبارهای مصالح به‌صورت روزانه به‌روزرسانی قیمت می‌شود، زیرا وزن پایین‌تر و حجم سفارش‌های خرد آن امکان تغییر سریع بر اساس نرخ بازار را فراهم می‌کند. اما تیرآهن، به‌دلیل حجم بالا و هزینه حمل، غالباً با زمان تحویل طولانی‌تر معامله می‌شود.
بنگاه‌های عمده فروش تیرآهن معمولاً موجودی خود را برای چند هفته ذخیره می‌کنند. از آنجا که تفاوت وزنی و سایزی آن زیاد است (از تیرآهن ۱۲ تا تیرآهن ۲۴ و بالاتر)، سیستم قیمت‌گذاری باید بر اساس موجودی انبار، سفارش پروژه‌ها و موقعیت جغرافیایی بنگاه تنظیم شود. داده‌های ۲۹ مهر نشان می‌دهد که در تهران، کاهش و افزایش‌های جزئی بین سایزها وجود داشته، ولی در اصفهان، قیمت‌ها تقریباً ثابت مانده‌اند. این نشان می‌دهد که عرضه تیرآهن نه‌تنها منطقه‌ای است، بلکه سوخت واکنشی آن کندتر از میلگرد است.
به‌عبارت ساده‌تر، میلگرد کالایی است که در لحظه خرید و فروش می‌شود؛ ولی تیرآهن کالایی است که با برنامه خریداری می‌شود. همین برنامه‌ریزی و ذخیره‌سازی منظم باعث می‌شود واکنش قیمت آن نسبت به شوک‌های ناگهانی بازار با تأخیر انجام شود. سازوکار انبارهای بزرگ‌فروش فولاد نوعی «لایه عایق» در برابر تغییرات سریع قیمت ایجاد کرده‌اند، که همان مکانیزم کندی واکنش تیرآهن نامیده می‌شود.
نقش پروژه‌های بزرگ عمرانی در تقاضای تیرآهن نسبت به میلگرد
مصرف‌کننده اصلی تیرآهن در ایران اغلب پروژه‌های بزرگ عمرانی و دولتی هستند؛ از سدسازی و پل تا برج‌های بلند و سازه‌های صنعتی. این پروژه‌ها معمولاً با بودجه‌های پیش‌بینی‌شده سالانه کار می‌کنند و خرید مواد اولیه در قراردادها از قبل تعیین می‌شود. در نتیجه، این بخش حتی اگر بازار آزاد دچار نوسان شود، تا زمان اصلاح رسمی بودجه یا تصمیم پیمانکار ارشد، تغییر خاصی در خرید ایجاد نمی‌کند. چنین شرایطی باعث ثبات نسبی و تأخیر در واکنش قیمت تیرآهن می‌شود.
در مقابل، مصرف میلگرد بیشتر در پروژه‌های خرد و نیمه‌خصوصی است؛ سازندگان مسکن، دفاتر معماری کوچک، یا انبوه‌سازان شهری که تصمیماتشان سریع‌تر است و به‌صورت روزانه از بازار کالا خرید می‌کنند. هر خبر ارزی یا تغییر نرخ شمش مستقیماً در تقاضای آنها تأثیر دارد. برای همین، تحلیل‌گران بازار معمولاً میلگرد را شاخص لحظه‌ای فضای ساخت‌وساز می‌دانند؛ هرگاه قیمت میلگرد تثبیت یا جهش کند، معمولاً تیرآهن با فاصله زمانی مشخص همان مسیر را آغاز می‌کند.
در هفته پایانی مهر، با توجه به رشد فروش تیرآهن در بورس کالا (۹۲٪)، می‌توان برداشت کرد که پروژه‌های عمرانی در حال ورود مجدد به چرخه خرید هستند، هرچند قیمت‌های خرده‌فروشی هنوز به‌دلیل انبارها و برنامه‌های اجرایی ثابت مانده‌اند.
انتظارات معامله‌گران و تأثیر آن بر واکنش قیمتی میلگرد و تیرآهن
بازار فولاد، فارغ از عوامل صنعتی، به‌شدت تحت تأثیر انتظارات ذهنی معامله‌گران قرار دارد. در شرایطی که نرخ ارز در محدوده نسبی تثبیت می‌شود یا اخبار اقتصادی مبهم منتشر می‌گردد، معامله‌گران تمایل دارند رفتار محافظه‌کارانه‌ای نشان دهند. داده‌های اخیر دقیقاً همین وضعیت را تأیید می‌کند: پس از کاهش متوسط میلگرد در هفته سوم مهر، فعالان ترجیح داده‌اند در هفته چهارم دست به خرید سنگین نزنند تا بازار جهت خود را مشخص کند.
در تیرآهن نیز مشابه همین حالت دیده می‌شود. با این تفاوت که فعالان این بخش معمولاً به قراردادهای بلندمدت اتکا دارند. در فضای روانی فعلی که نرخ ارز صادراتی و احتمال تعرفه فولاد چین توسط آمریکا در صدر اخبار است بسیاری از خریداران بزرگ، سفارش‌های جدید را به بعد از روشن شدن سیاست‌های تجاری موکول کرده‌اند. این “تعلل روانی” خود یکی از دلایل کند شدن واکنش قیمت تیرآهن در بازار آزاد است.
بااین‌حال، بررسی رفتار هفته جاری نشان می‌دهد که در بنگاه‌های تهران برخی سایزهای تیرآهن افزایش جزئی داشته‌اند. این تغییرات کوچک معمولاً نشانه بازگشت تدریجی اعتماد معامله‌گران به بازار است. یعنی در ذهن فعالان فولاد، انتظار رشد آرام وجود دارد، ولی هنوز تبدیل به موج خرید نشده است.
پیش‌بینی روند آتی نسبت میان‌قیمتی میلگرد و تیرآهن
اگر قیمت شمش فولادی در هفته‌های آینده افزایش پیدا کند، میلگرد تقریباً به‌صورت فوری و لحظه‌ای واکنش نشان خواهد داد، اما تیرآهن به دلیل ساختار محدود عرضه و رفتار پروژه‌محور خریداران، معمولاً با تأخیر یک تا دو هفته‌ای وارد فاز جدید قیمت می‌شود. ازهمین‌رو، انتظار برای تغییر سریع نسبت میان‌قیمتی این دو محصول چندان منطقی نیست. داده‌های تاریخی نیز نشان داده‌اند که بازار تیرآهن همواره دچار نوعی اینرسی قیمتی است؛ یعنی پس از جهش در میلگرد، با فاصله زمانی پاسخ می‌دهد و در نهایت به تعادل پایدار می‌رسد.
افزون‌بر‌آن، نقدشوندگی پایین‌تر تیرآهن در بورس کالا یکی دیگر از علت‌های این تأخیر است. سهم میلگرد در معاملات روزانه بورس بیشتر و نقدپذیرتر است؛ همین باعث می‌شود تغییرات قیمت در بورس بلافاصله در بازار آزاد بازتاب یابد، در حالی که تیرآهن به‌دلیل حجم پایین معاملات و قراردادهای بلندمدت در دامنه‌ای محدودتر و آهسته‌تر حرکت می‌کند.
تحلیل‌گران معتقدند اگر روند بازگشت پروژه‌های عمرانی ادامه پیدا کند، ممکن است قیمت تیرآهن بین ۳ تا ۵ درصد افزایش یابد؛ اما در مجموع، دوره کندی واکنش آن تا ابتدای زمستان ادامه خواهد داشت، مگر آنکه عامل بیرونی قدرتمندی مانند تغییر نرخ ارز یا تصمیمات جدید صادراتی وارد میدان شود. در واقع، بازار تیرآهن کند اما پایدارتر است، در مقابل بازار میلگرد که چابک‌تر اما نوسانی‌تر عمل می‌کند. همین تفاوت ماهیت، باعث شده در دوره‌های رشد، میلگرد سریع‌تر صعود کند و تیرآهن با فاصله زمانی خود را تطبیق دهد؛ و در زمان رکود نیز افت قیمت تیرآهن دیرتر و آرام‌تر اتفاق افتد. به این ترتیب، رفتار کند تیرآهن صرفاً نشانه ضعف نیست، بلکه بیانگر بلوغ و ثبات ساختاری بازار فولاد سنگین ایران است.