تحلیل فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک؛ نشانه‌ای از وابستگی اروپا و ضعف دیپلماسی غرب
درک مکانیسم اسنپ‌بک و زمینه‌های فعال‌سازی آن
مکانیسم اسنپ‌بک (بازگشت سریع تحریم‌ها) یکی از بندهای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است که در چارچوب برجام تصویب شد. این مکانیسم به اعضای دائم شورای امنیت اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، بدون نیاز به رأی‌گیری جدید تحریم‌های قبلی شورای امنیت را بازگردانند.
وابستگی اروپا به آمریکا؛ محرک اصلی فعال‌سازی مکانیسم
فشارهای آمریکا بر کشورهای اروپایی
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، تصمیم کشورهای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک بیشتر ناشی از فشارهای مستقیم آمریکا بوده است تا یک اقدام مستقل و مبتنی بر ارزیابی‌های کارشناسی. منابع دیپلماتیک گزارش داده‌اند که فشارهای شدید و حتی توهین‌آمیز «مارکو روبیو» وزیر امور خارجه آمریکا، عامل اصلی در تصمیم‌گیری تروئیکای اروپا بوده است. این موضوع نشان‌دهنده وابستگی عمیق اروپا به سیاست‌های آمریکا در قبال ایران است.
ناتوانی اروپا در اجرای تعهدات برجامی
کشورهای اروپایی در طول سال‌های گذشته نه تنها به تعهدات خود در قالب برجام عمل نکرده‌اند، بلکه در موارد متعدد تحریم‌های جدیدی نیز علیه ایران وضع کرده‌اند. همانطور که معاون حقوقی وزارت خارجه ایران اشاره کرده، اروپا "سال‌هاست برجام را اجرا نکرده و در این سال‌ها تحریم‌های جدیدی نیز اعمال کرده است". این عملکرد نشان می‌دهد که اروپا از موضع قدرت عمل نمی‌کند، بلکه با تبعیت از سیاست‌های آمریکا، نقش مجری دستورات واشنگتن را بازی می‌کند.
تحلیل حقوقی؛ عدم مشروعیت فعال‌سازی اسنپ‌بک
عدم رعایت سازوکار حل اختلاف برجام
از دیدگاه حقوق بین‌الملل، فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک توسط کشورهای اروپایی فاقد اعتبار قانونی است. ایران همواره تأکید کرده که این اقدام "غیرقانونی، ناموجه و فاقد هرگونه مبنای حقوقی" است. دلیل این ادعا آن است که اروپایی‌ها سازوکار حل اختلاف مندرج در برجام را که یک فرآیند چندمرحله‌ای و مشورتی است، به درستی طی نکرده‌اند.
نقض تعهدات توسط اروپا
از سوی دیگر، این کشورها خود از تعهدات برجامی خود سرباز زده‌اند. آنها نه تنها تعهدات مربوط به کاهش آثار اقتصادی خروج آمریکا از برجام را انجام نداده‌اند، بلکه تحریم‌های غیرقانونی جدیدی نیز علیه ایران اعمال کرده‌اند. این تناقض رفتاری، مشروعیت اخلاقی و حقوقی هرگونه ادعایی از سوی اروپا را زیر سؤال می‌برد.
توانایی ایران در مدیریت آثار فعال‌سازی مکانیسم
تجربه تاریخی ایران در مواجهه با تحریم‌ها
جمهوری اسلامی ایران در طول چهار دهه گذشته تجربه قابل توجهی در مدیریت تحریم‌های بین‌المللی کسب کرده است. این تجربه نشان داده که ایران می‌تواند با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی و روابط اقتصادی جایگزین، آثار تحریم‌ها را خنثی یا کاهش دهد. فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک نیز از این قاعده مستثنی نیست و تأثیر محدود و کنترل‌شده‌ای خواهد داشت.
گزینه‌های متقابل ایران
ایران در پاسخ به این اقدام، گزینه‌های متعددی در اختیار دارد که از جمله آنها می‌توان به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا حتی خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) اشاره کرد. این گزینه‌ها نشان می‌دهد که ایران از ابزارهای مؤثری برای پاسخگویی به اقدامات غیرقانونی غرب برخوردار است.
تناقض‌ها و ناکامی‌های غرب در پرونده هسته‌ای ایران
بازی پلیس خوب و بد
تحلیلگران بین‌المللی معتقدند که فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک بخشی از بازی تکراری پلیس خوب و بد بین آمریکا و اروپا است. در این بازی، اروپا نقش طرف مذاکره‌کننده معقول را بازی می‌کند در حالی که آمریکا مواضع سخت‌گیرانه‌تری اتخاذ می‌کند. اما در واقعیت، هر دو طرف هماهنگ با یکدیگر عمل کرده و هدف نهایی آنها تحت فشار قرار دادن ایران است.
نقض مکرر تعهدات بین‌المللی
غرب به رهبری آمریکا بارها پیمان‌شکنی کرده و تعهدات بین‌المللی خود را نقض کرده است. خروج یکجانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ نمونه بارز این رویکرد است. همچنین کشورهای اروپایی نه تنها از اجرای تعهدات خود خودداری کرده‌اند، بلکه با اعمال تحریم‌های جدید، تعهدات بین‌المللی خود را نقض کرده‌اند.
آینده پرونده و سناریوهای پیش رو
فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک توسط کشورهای اروپایی بیشتر نشان‌دهنده ضعف و وابستگی این کشورها به آمریکا است تا یک اقدام مبتنی بر ارزیابی کارشناسی و حقوقی. این اقدام آثار محدودی خواهد داشت و ایران با تکیه بر تجربه تاریخی و توانمندی‌های داخلی خود می‌تواند این شرایط را مدیریت کند.
در بلندمدت، ادامه این روند بی‌اعتمادی تنها تقویت گرایش‌های شرقی ایران و تضعیف جایگاه اروپا در معادلات منطقه‌ای را به همراه خواهد داشت. به نظر می‌رسد غرب به جای اتخاذ چنین رویکردهایی، باید به دیپلماسی سازنده و احترام متقابل روی آورد که تنها راه حل پایدار برای حل اختلافات است.
جمهوری اسلامی ایران همواره بر تعهد خود به دیپلماسی و گفت‌وگو تأکید داشته است، اما هیچگاه تحت فشار و تهدید مذاکره نخواهد کرد. این موضعی است که مورد حمایت مردم و مسئولان ایران بوده و ادامه آن ضامن حفظ منافع ملی کشور خواهد بود.